Covid-19 Gelismeleri
09 Haziran 20211. Covid-19 Salgını Nedeniyle Alınan Önlemler:
Sınır önlemleri
Ülkede Mart ayı içerisinde artış gösteren Covid-19 günlük ve aktif vaka sayısına bağlı olarak alınan bir dizi tedbire, 1 Nisan 2021 tarihinde Şili Makamlarınca yapılan açıklama ile sınırların 5 Nisan 2021 tarihinden itibaren 30 gün süreyle giriş ve çıkışlara kapatılması da eklenmiştir.Buna göre, Şili vatandaşları ve oturma izni olan yabancıların yurtdışına seyahat etmesi yalnızca olağanüstü şartlarda (aciliyet gerektiren insani durumlar, tıbbi tedavi vb.) ve izinle mümkün olabilecektir. Turistlerin ülkeye girişine ise (Şili Sağlık Bakanlığı tarafından belirlenen kriterler kapsamında gerekli izni alanlar hariç olmak üzere) izin verilmeyecektir.
Söz konusu uygulama ilk olarak 26 Nisan 2021 tarihinde yapılan açıklama ile yeniden 30 günlüğüne uzatılmış olup 24.05.2021 tarihi itibariyle Sağlık Bakanlığı tarafından yapılan yeni açıklama ile birlikte sınırların 15 Haziran'a kadar kapalı kalmaya devam edeceği belirtilmiştir. (24 Mayıs 2021)
Ülkede Mart ayı içerisinde artış gösteren Covid-19 günlük ve aktif vaka sayısına bağlı olarak alınan bir dizi tedbire, 1 Nisan 2021 tarihinde Şili Makamlarınca yapılan açıklama ile sınırların 5 Nisan 2021 tarihinden itibaren 30 gün süreyle giriş ve çıkışlara kapatılması da eklenmiştir.
Buna göre, Şili vatandaşları ve oturma izni olan yabancıların yurtdışına seyahat etmesi yalnızca olağanüstü şartlarda (aciliyet gerektiren insani durumlar, tıbbi tedavi vb.) ve izinle mümkün olabilecektir.
Turistlerin ülkeye girişine ise (Şili Sağlık Bakanlığı tarafından belirlenen kriterler kapsamında gerekli izni alanlar hariç olmak üzere) izin verilmeyecektir.
Söz konusu uygulama ilk olarak 26 Nisan 2021 tarihinde yapılan açıklama ile yeniden 30 günlüğüne uzatılmış olup 24.05.2021 tarihi itibariyle Sağlık Bakanlığı tarafından yapılan yeni açıklama ile birlikte sınırların 15 Haziran'a kadar kapalı kalmaya devam edeceği belirtilmiştir. Vaka sayılarında beklenen düşüşün görülememesi üzerine, 07.06.2021 tarihinde sınırların Haziaran ayı sonuna kadar kapalı kalacağı ilan edilmiştir.
Ticari önlemler
Şili’de Ocak ayında ikinci dalganın görülebileceği tahminlerinin ardından Başkan Sebastian Piñera tarafından ülkede Mart ayından beri uygulanan ve 90 günlük dönemlerle yenilenen “Acil Durum” (Estado de Catastrofe) 13 Mart 2021 tarihine kadar tekrar uzatılmıştır. Ocak ayında yaşanabileceği öngörülen “İkinci Dalga” endişesi ile yeniden uzatılan ve anayasal bir önlem olan söz konusu uygulama ile hükümet tarafından karantina, sokağa çıkma yasağı ve benzeri kısıtlayıcı tedbirler hızla devreye sokulabilmektedir.
Diğer taraftan, Temmuz ayında başlayan normalleşme adımları (Paso a Paso), yaz dönemine girilmesi ve yaklaşan Noel Bayramı ve Yeni Yıl hazırlıkları sonucunda Ocak ayından sonra yaşanması muhtemel bir ikinci dalga beklentisine ek olarak 6 Aralık tarihinde ülkede günlük vaka sayısının uzun bir aradan sonra yeniden 1700’lü rakamları aşması sonucunda 7 Aralık 2020 tarihinde Sağlık Bakanı tarafından, vaka sayılarında %18 oranında artış yaşanan ve Başkent Santiago’nun da yer aldığı Metropolitan Bölgesinin (Region Metropolitana, RM) tüm Komünlerinde 10 Aralık itibariyle yeniden 2. Adım’a (Geçiş Dönemi, Paso 2) geri dönüleceği açıklanmıştır.
Böylece bazı Komünleri 5 kademeli normalleşme planında 4. (İlk Açılım) ve 3. (Hazırlık) Adımda olan, dolayısıyla belirli kısıtlamalardan muaf olan Metropolitan Bölgesinin tüm Komünlerinin aynı anda Geçiş Dönemi olarak adlandırılan 2. Adıma geri döneceği belirtilmiştir. 2. Adımda yer alan önlemlerin başında ise hafta sonu ve tatil günlerinde tam karantina uygulaması gelmektedir. Dolayısıyla, tüm Metropolitan Bölgesinde hafta sonları acil durumlar dışında sokağa çıkma kısıtlaması uygulamasına geri dönülecektir. Başta sağlıkçılar olmak üzere bazı kesimler, söz konusu uygulama ile bölgenin tümünde birlik sağlanmasının olumlu sonuçlar doğuracağını ve yeni yıla girmeden önce vaka sayılarında düşüş yaşanacağını belirtirken bahsi geçen kısıtlama, yerel yönetimler ve özellikle küçük işletme sahipleri arasında endişe yaratmıştır. Açıklama sonucunda, borsada sert düşüşler kaydedilmiş olup ülkenin ve bölgenin önemli alışveriş merkezleri ve perakende zincirlerinin hisselerinde de ciddi düşüşler yaşanmıştır. Parque Arauco % 6, Ripley, Mall Plaza ve Hites % 5, Cencosud ve Falabella ise sırasıyla % 2,2 ve 1,5 oranında hisselerinde değer kaybı yaşamıştır. Ulusal Ticaret, Hizmet ve Turizm Odası tarafından yapılan açıklamada, bölgenin yeni yıl ve Noel öncesinde 2. Adıma gerilemesinin piyasalarda “soğuk duş” etkisi yarattığı, ekonomide canlanma beklenen en önemli dönemde getirilen kısıtlamalardan endişe duyulduğu ifade edilmiştir. Başkan Piñera tarafından sosyal medya üzerinden yapılan değerlendirmede ise, söz konusu önlemlerin geçici olduğu, iki hafta sonrasında vaka sayılarında düşüş görülmesi üzerine kaldırılabileceği belirtilmiştir. (8 Ocak 2021)
Şili'de geçtiğimiz haftalarda toplamda yaklaşık 4 milyon doz Sinovac aşısının ülkeye varması ile birlikte Sağlık Bakanlığı tarafından kitlesel aşılama programının 3 Şubat 2021 tarihi itibariyle başlayacağı duyurulmuştur. Yapılan açıklamaya göre, 2021 yılının ilk yarısında 15 milyon kişinin aşılanması planlanmaktadır. Hazırlanan planlamaya göre, sağlık çalışanlarının aşılanması süreci devam ederken 3 Şubat tarihinden itibaren kademeli olarak 90 yaş ve üzeri nüfustan başlamak suretiyle ileri yaşlıların aşılanması başlamıştır. 1 Şubat 2021 itibariyle, sağlık çalışanları arasında toplam 57 bin kişi ilk doz, 10.5 bin kişi ise 2. doz aşılarını olmuştur. Planlamaya göre, 8 Şubat tarihinden itibaren ise, kritik görevlerde çalışan kamu görevlileri, temel hizmetlerde çalışanlar, eczane ve laboratuvar personeli ile polis ve silahlı kuvvetler personeli aşılanmaya başlanacaktır. Ülkenin tüm nüfusun aşılanmasına yetecek kadar farklı aşı tedarikçileriyle 3 yıla varan aşı anlaşması bulunmaktadır. (4 Şubat 2021)
09.03.2021 itibari ile yapılan açıklamada, Our World In Data (https://ourworldindata.org/covid-vaccinations) sonuçlarına göre, son 1 haftada 100 kişi başına uygulanan aşı dozu ortalamasına göre değerlendirilen ülkeler sıralamasında Şili'nin uzun süredir en üst sırada yer alan İsrail'i geçerek zirveye yerleştiği belirtilmiştir. Sadece Latin Amerika'da değil genel anlamda tüm dünyada en iyi aşılama hızına sahip olan ülkeler arasında bulunan Şili'de 2020 yılının son haftasında başlayan aşılama sürecinde önemli mesafe kat edilmiştir. Aşılanan kitlenin toplam nüfusa oranına göre yapılan sıralamada da tüm dünyada 4. sırada yer alan Şili, 09.03.2021 tarihine kadar nüfusunun %22.1'ini (yaklaşık 4.23 Milyon kişi) en az bir doz aşılayabilmiştir. (11 Mart 2021)
linkinden takip edilebilir. Karantina, Geçiş, Hazırlık, İlk Açılım aşamalarının her birinde uygulanan kısıtlamaların detaylarına https://www.gob.cl/coronavirus/pasoapaso/ linkinden ulaşılabilir. (26 Mart 2021)
Şili'de Nisan ayı içerisinde Covid-19 vakalarında, aşılama hızının yarattığı toplumsal rehavet etkisiyle büyük bir artış görülmüş olup 9 Nisan 2021 tarihinde pandemi başlangıcından itibaren görülen en yüksek günlük vaka sayısı 9.151 olarak kayda geçmiştir. Alınan önlemler neticesinde günlük vaka sayısı yeniden 5500-6500 bandına indirilebilmiştir. Diğer taraftan, ülkede aşılama programı da hızla uygulanmaya devam edilmekte olup halihazırda ülke nüfusunun %50.3'üne ilk doz, %40.3'üne ikinci doz aşıları yapılmıştır. (24 Mayıs 2021)
Şili'de Nisan ayı içerisinde Covid-19 vakalarında, aşılama hızının yarattığı toplumsal rehavet etkisiyle büyük bir artış görülmüş olup 9 Nisan 2021 tarihinde pandemi başlangıcından itibaren görülen en yüksek günlük vaka sayısı 9.151 olarak kayda geçmiştir. Alınan önlemler neticesinde günlük vaka sayılarına kısmi düşüşler görülse de halen beklenen seviyelere inilememiştir. Sağlık çalışanalarınca, pek çok yerde hastanelerin yoğun bakım yatak sayısı kapasitelerinde sınırda olunduğunu ifade edilmiştir. Diğer taraftan, ülkede aşılama programı da hızla uygulanmaya devam edilmekte olup halihazırda ülke nüfusunun %58'ine ilk doz, %44'üne ikinci doz aşıları yapılmıştır. (9 Haziran 2021)
Ekonomik Destekler:
Ekonomi, Kalkınma ve Turizm Bakanı Lucas Palacios, Mart ayı başı itibariyle ülkede turizm sektörü ile kültür sanat sektöründe faaliyet gösterenlere yönelik bir ekonomik destek programının açıklanacağını ifade etmiştir. Programın, şirketlere yönelik sübvansiyonlar, kredi olanakları, İstihdamı Koruma Yasası ile ilgili esneklikler ve Banco Estado ile bağlantılı özel programları kapsadığı belirtilmiştir. Böylece, destekler için ayrılacak 50 milyar doların turizm sektörüne, 5 milyar doların kültür-sanat sektörüne ayrılması ve ülke çapında 20.000'den fazla işletmeye fayda sağlaması öngörülmektedir. Bakan Palacios tarafından yapılan açıklamada, söz konusu destek programının eşi görülmemiş bir kapsam ve boyutta olduğu, ilk defa bu kadar çok kaynağın olağanüstü bir şekilde etkilenen belirli sektörlere tahsis edileceği, 2021 yılının ekonomik toparlanma yılı olacağı kaydedilmiştir.
Genel olarak, Corfo ve Sercotec programları kapsamında bütçede, mikro, küçük ve orta ölçekli firmalara destek için 180 milyar doların ayrılması planlanmış olup söz konusu tutarda önceki yılların bütçesine göre ortalama 85 milyar dolar artış olmuştur. Bu miktarın 55 milyar doları ise, pandemiden en çok etkilenen turizm ve kültür-sanat sektörlerine ayrılacaktır. İlgili destek programı kapsamında asıl hedeflenen, ülkede pandemi sürecinde kaybedilen istihdamın yeniden kazanılması ve yeni istihdam olanaklarının yaratılmasıdır. Sernatur Direktörü Andrea Wolleter tarafından yapılan açıklamada, yaşanan sağlık krizi ile birlikte ülke turizminde 2020 yılında % 75’lik düşüş yaşandığı ifade edilmiştir. (25 Şubat 2021)
2.Geleceğe Dönük beklentiler
Ekonomiye/başlıca sektörlere etkileri
Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Teşkilatı (OECD) tarafından Şili’ye dair yayınlanan yeni bir raporda, ülke ekonomisinin 2022 yılı sonuna kadar pandemi öncesi değerlere dönmesinin oldukça zor olduğu belirtilmiştir. Yapılan tahminlerde, GSYİH’da 2020’de görülen %6’lık düşüşten sonra 2021’de %4.2, 2022’de ise %3’lük bir artış beklendiği ifade edilmiştir İlave olarak, Ekim 2019 olaylarına benzer en küçük bir toplumsal krizin daha yaşanması halinde ülkede ekonomik toparlanmanın daha da zorlaşacağı ifade edilerek önümüzdeki süreçte yeni anayasa hazırlık çalışmaları ve yaklaşan seçimlerle birlikte yaşanabilecek yeni siyasi belirsizliklere işaret edilmiştir. Diğer taraftan, ülkede görülen tarihi seviyelerdeki işsizlik oranlarına da değinilerek 2008 küresel ekonomik krizinden bu yana görülmemiş bir seviye olan %10.3’lük Aralık 2020 işsizlik oranına da atıfta bulunularak ülkede artan gelir eşitsizliğinden duyulan endişe dile getirilmiştir. Şili hane halkının %53’ünün ekonomik olarak kırılgan olduğu belirtilerek bu oranın %39 olan OECD ortalamasından oldukça yüksek olduğu vurgulanmıştır.. Piñera Yönetimine, özellikle vergi sisteminde reform yapılması ve uzun vadede eşitsizliklerin hafifletilmesi için eğitim alanına yatırım yapılması hususunda çağrıda bulunulmuştur.. Benzer şekilde özellikle küçük işletmelerin ve işlerini yeni kaybedenlerin desteklenmesi, rekabet güçlerinin artırılması ve teknoloji yatırımlarına önem verilmesi tavsiye edilmiştir. (25 Şubat 2021)
Uluslararası Para Fonu (IMF) tarafından Şili'ye yönelik yapılan ekonomik büyüme tahminlerinde ilk olarak, 2021 ekonomik büyüme oranı (GSYİH) Ekim 2020 tarihinde % 4.5 olarak öngörülmüşken Şubat 2021'de tahminlerde yapılan revizyonda bu oran %5.8'e yükseltilmiştir. Mart ayı itibariyle IMF tarafından yeniden ele alınan Şili'nin 2021 ekonomik büyüme beklentisi son gelişmelerin ışığında %6 olarak güncellenmiştir.
Söz konusu güncellemede, para politikasında izlenen adımların ekonomik krizin derinleşmesini önlemedeki başarısının yanı sıra Şili'de kitlesel aşılama programının planlandığı şekilde hızla devam etmesi de etkili olmuştur. (11 Mart 2021)
Şili'de bakır fiyatlarındaki yükseliş son haftalarda hız kazanmış olup 07.05.2021 tarihinde kaydedilen ve ülke tarihindeki rekor değer olan 4.72 Dolar/Pound seviyesi 10.05.2021 tarihi itibariyle aşılarak 4.87 Dolar/Pound seviyesine ulaşılmıştır. Uzmanlar tarafından yakın zamanda fiyatların pund başına 5 Dolar değerini de yakalayacağı değerlendirilmekte olup tüm dünyada görülen ham maddeye olan yoğun talebin fiyatları etkilemeye devam edeceği beklenmektedir.
Dünya genelinde aşılama programlarının hız kazanması ve Covid-19 pandemisinin ilk dalgalarının atlatılmasından sonra yaşanan ekonomik canlanma sonrasında, bakırın yanında alüminyum gibi metallere olan talepte de artış yaşandığını belirten uzmanlar ülkenin başlıca ihraç kalemi olan bakırda yaşanabilecek arz sorunlarına da dikkat çekmektedir.
Diğer taraftan, bakır fiyatlarının yükselişi ile kamu gelirlerinde yaklaşık 4 Milyar Dolarlık ek bir artış beklenmekte olup ülkede pandeminin ekonomik etkilerinin azaltılması amacıyla yürütülen politikalarda hükümetin bu ek gelirden olabildiğince fazla yararlanma gayesinde olduğu belirtilmektedir. Nitekim, ülkede bakır fiyatlarının artışına paralel olarak bakır ve lityum üretiminden devlete %3 oranında kar payı ödenmesi yönünde bir anayasa reformu hususunda da tartışma mevcuttur. Reformun hayata geçmesi ile madencilik firmalarının brüt gelirlerinde beşte bir oranında azalma öngörülmektedir. Bu da, bakır fiyatlarında tekrar düşüşe geçilmesi durumunda pek çok madencilik firmasının faaliyetlerini sonlandırmak zorunda kalabileceği endişesine yol açmaktadır. (11 Mayıs 2021)
Dünyanın en fazla serbest ticaret anlaşmasına sahip en dışa açık ekonomilerinden biri olan Şili'nin dış ticaret rakamlarındaki toparlanmalar, serbest ticaret anlaşması bulunan ülkemizle olan ticaretinin de önümüzdeki dönemdeki gelişimi için fırsat ve umut vadetmektedir.
Ülkede, pandeminin ekonomiye olan etkilerinin önümüzdeki dönemde ikili ve çoklu ticari ilişkileri geliştirerek aşılabileceğine olan inanç, ülkemiz açısından da fırsat yaratmaktadır.
Kaynak: Santiago Ticaret Müşavirliği