Birleşik Krallık (BK) hükümeti, AB’den ayrılık sürecini düzenleyen Geri Çekilme Anlaşması ve Siyasi Deklarasyon üzerinde AB ile mutabakata varmış, ancak söz konusu Anlaşma’nın BK Parlamentosunda yapılan oylamalarda onaylanması mümkün olmamıştır. Son olarak, BK Hükümetinin AB’den anlaşma yoluyla ayrılmayı tercih etmesi nedeniyle Başbakan May, 5 Nisan 2019 tarihli mektupla AB Konseyi Başkanı’ndan BK'nın AB’den ayrılma tarihinin uzatılmasını talep etmiştir. Bu kapsamda 10 Nisan 2019’da gerçekleştirilen AB Konseyi toplantısı neticesinde, AB-27 ile BK'nın Brexit tarihinin 31 Ekim 2019 tarihine kadar uzatılması konusunda uzlaşmaya varılmıştır.
 
Esasen bu aşamada, BK Parlamentosunun Anlaşmasız ayrılık olasılığını ortadan kaldırmaya yönelik güçlü bir iradesi olduğu anlaşılmaktadır. Ancak, sürecin ülkemizin BK ile ticaretine doğrudan etkisi göz önünde bulundurularak, her türlü olasılığa hazırlıklı olunmasını teminen, Anlaşmasız ayrılık durumunda ticarette tabi olunacak farklı uygulamaların netleştirilmesi amacıyla muhtemel gümrük vergisi ve gümrük prosedürleri uygulamalarına ilişkin bilgi aşağıda sunulmaktadır.
 
Ayrıca, BK ve AB’nin anlaşma ile ayrılması durumunda yürürlüğe girecek Geri Çekilme Anlaşması’ndaki düzenlemelere de aşağıda kısaca yer verilmiştir. Son olarak, ülkemizle BK arasındaki çalışmalarda gelinen aşama da özetlenmiştir.
 

 
-BK TARAFINDAN ÜLKEMİZ İHRACATINDA UYGULANMASI ÖNGÖRÜLEN GÜMRÜK VERGİLERİ VE GÜMRÜK PROSEDÜRLERİ
 
Gümrük vergileri
 
BK hükümeti, Geri Çekilme Anlaşması’nın Parlamentoda reddi sonrasında 13 Mart 2019 tarihinde anlaşmasız ayrılık durumunda uygulanacak geçici gümrük vergilerini yayımlamıştır.  Bu kapsamda, Brexit sonrasında 12 aylık bir süreyle BK ithalatının yaklaşık % 87’sinde gümrük vergisi uygulanmayacağı, İrlanda Cumhuriyeti’nden yapılacak ithalatta ise gümrük kontrolü yapılmayacağı ifade edilmektedir.
 
Söz konusu gümrük vergilerine https://www.gov.uk/government/publications/temporary-rates-of-customs-duty-on-imports-after-eu-exit adresinden ulaşılabilmektedir. BK Gümrük Kodu, 2018 Vergi Yasası’nda (http://www.legislation.gov.uk/ukpga/2018/22/contents/enacted) ve beyannameye yönelik süreçler ise söz konusu yasaya ilişkin ikincil mevzuatta (http://www.legislation.gov.uk/uksi/2018/1248/part/1/made) düzenlenmektedir.
 
Ortak Transit Rejimi
 
Ortak Transit Rejimi; 1987 yılında imzalanan Ortak Transit Sözleşmesine taraf olan AB ve EFTA üyesi ülkeler arasında eşyanın gümrük vergilerinin askıya alınarak taşındığı sistemdir. Bu taşıma işlemi 2005 yılından itibaren “Yeni Bilgisayarlı Transit Sistemi” (NCTS) adı verilen sistem ile elektronik mesajlar kullanılarak beyan ve takip edilmektedir.
 
Ülkemiz, 1 Aralık 2012’de Ortak Transit Sözleşmesine katılarak, NCTS uygulamasına dahil olmuş ve taşımacılık sektörü açısından Avrupa Birliği’ne entegre olmuştur. Sistem halihazırda Türkiye ile birlikte 35 ülke tarafından kullanılmaktadır. Tüm işlemler elektronik sistem üzerinden yürütüldüğünden taşımacılık sektörü için önemli bir rekabet avantajı sağlamaktadır. Böylelikle, Türkiye’den bir AB ülkesine yapılacak karayolu taşımasında örneğin Ankara’dan açılacak bir T1 beyannamesi ile Hamburg ya da Londra’ya kadar eşyanın tek beyan ve tek teminat ile taşınması mümkün olmaktadır.
 
BK, Ortak Transit Rejimi (OTR) üyeliğini Brexit sonrasında kendi adına sürdürecektir. Ürünlerin OTR kapsamında Dover, Eurotunnel veya Holyhead üzerinden BK’ya hareket etmesi halinde, mallar BK’ya girmeden önce geçici süreliğine eşya taşıyan araçların ‘Transit Refakat Belgesi’ ve ‘Araç Kayıt Numarası’ belgelerini sunması gerekecektir.
 
Menşe ve Dolaşım Belgeleri
 
Eşyanın doğrudan Türkiye’den veya AB üzerinden dolaylı olarak BK’ya gitmesi halinde; diğer üçüncü ülkelerden ithal edilen eşya ile aynı muameleye tabi tutulacaktır. Halihazırda olduğu üzere, eşya BK sınırında  gümrük beyanına tabi olacaktır. Bu çerçevede BK’nın üçüncü ülkelere yönelik uyguladığı sistemler geçerli olacaktır. Söz konusu sistemlerin ayrıntısına https://www.gov.uk/government/collections/uk-trade-tariff-volume-3-for-cds ve https://www.gov.uk/government/collections/uk-trade-tariff-volume-3-for-chief web sitelerinden ulaşmak mümkündür. 
  
BK, eşyanın doğrudan Türkiye’den geldiği hallerde, sanayi ve işlenmiş tarım ürünleri için A.TR dolaşım belgesini, tarım ürünleri ve AKÇT ürünleri için EUR.1 ve EUR-MED gibi menşe ispat belgelerini kabul etmeyecektir.
 
Türkiye ve BK arasında herhangi bir tercihli düzenleme olmayacağından ötürü, anti-damping vergisi gibi bazı ticaret politikası önlemleri uygulanması halinde tercihsiz menşe kuralları geçerli olacak ve menşe şahadetnamesi kullanılması gerekecektir. Bu hallerde, Brexit sonrasında BK tarafı mevcut şahadetnamelerde esasen bir değişikliğe gitmemiş olmakla beraber, şahadetnameler doldurulurken varış ülkesi olarak “EC/European Community” yerine “UK/United Kingdom” yazılması gerekmektedir.
 
Öte yandan; AB ile BK arasında Geçici Basitleştirilmiş Usuller (Transitional Simplified Procedures-TSP) uygulanacak olup, Türkiye’den gönderilen ve AB’de serbest dolaşıma girdikten sonra BK’ya gidecek eşyanın da bu kolaylıklardan yararlanması mümkün olacaktır.
 
TSP geçici olarak 12 aylık bir süre için geliştirilmiş bir uygulama olup, BK’lı ithalatçıların AB’den ürün ithalini kolaylaştırmaktadır. TSP’den yararlanmak için ithalatçının BK’da yerleşik olması ve EORI numarası bulunması, ürünün AB’den BK’ya gitmesi (AB dışından AB’ye gelen ve BK’ya gidecek ürünlerin gümrük formalitelerini tamamlamış olması) gerekmektedir. Eşyanın herhangi bir özel gümrük rejimine tabi tutulması ve AB dışından doğrudan BK’ya gönderilmek istenmesi halinde söz konusu ürünler TSP’den yararlanamayacaktır. TSP ile ilgili ayrıntılı bilgiye: https://www.gov.uk/guidance/register-for-simplified-import-procedures-if-the-uk-leaves-the-eu-without-a-deal adresinden ulaşılabilmektedir.
 
-ÜLKEMİZCE BK’DAN İTHALATTA UYGULANMASI ÖNGÖRÜLEN GÜMRÜK VERGİLERİ VE GÜMRÜK PROSEDÜRLERİ
 
Gümrük vergileri
 
BK’dan ithal edilen ürünlere hâlihazırda İthalat Rejimi Kararı’nın 1 no’lu sütununda yer alan gümrük vergisi oranları uygulanmakta olup Brexit sonrasında söz konusu Kararın “Diğer Ülkeler” sütununda yer alan gümrük vergileri geçerli olacaktır. Ayrıca, BK’dan ülkemize ithal edilecek ürünler, AB üzerinden A.TR Dolaşım belgesi ile gelse dahi ilave gümrük vergisine tabi olacaktır. 
 
Menşe ve Dolaşım Belgeleri
 
Mevcut durumda, 1/95 sayılı Ortaklık Konseyi Kararı kapsamında, AB ile sanayi ve işlenmiş tarım ürünlerinin ticaretinde serbest dolaşım prensibi kapsamında A.TR Dolaşım Belgesi kullanılmaktadır. Tarım ürünleri ile AKÇT ürünleri ticareti ise serbest ticaret düzenlemeleri çerçevesinde yürütülmekte ve eşyanın menşei EUR.1, EUR-MED Dolaşım Belgesi, Fatura Beyanı veya EUR-MED Fatura Beyanı ile ispat edilmektedir.
 
BK’nın AB’den anlaşmasız ayrılması halinde, BK, ülkemiz gümrük vergisi uygulamaları açısından üçüncü ülke statüsünde olacak, ticarette bu belgelerin kullanımı mümkün olmayacaktır.
 
BK, Türkiye’nin ilave gümrük vergisi uygulaması açısından AB ve çapraz menşe kümülasyonu sistemine dahil ülkeler dışında değerlendirilecek olup, bu amaçla ibraz edilen belgelerde BK’nın menşe ülke olarak beyan edilmesi halinde, eşya ilave gümrük vergisine tabi olacaktır.
   
AB ile BK arasında ayrılma şartları Brexit sonrasında daha yumuşak bir geçiş yapılmasını garanti altına alan Geri Çekilme Anlaşması ile gelecekteki ekonomik, güvenlik ve kurumsal ilişkilerin amaç ve kapsamını düzenleyen Siyasi Beyan ile düzenlenmektedir. AB ve BK Geri Çekilme Anlaşması üzerinde 14 Kasım 2018 tarihinde mutabakat sağlamıştır. AB söz konusu metnin tekrar müzakereye açık olmadığını müteaddit kereler gündeme getirmiştir. Bununla beraber, Brexit müzakerelerinin sonlandırılması amacıyla Siyasi Beyan’a eklemeler yapılması hususu tartışılmaktadır. 
 
Geri Çekilme Anlaşması çerçevesinde vatandaşlık haklarına ilişkin hükümler, ayrılma hükümleri, geçiş dönemine ilişkin hükümler, mali hükümler ve kurumsal hükümler düzenlenmiştir. Geçiş döneminin 29 Mart 2019 tarihinden başlayarak 31 Aralık 2020 tarihinde sona ermesi ve bu dönemde İngiltere’nin AB üyesi gibi muamele görmesi hususu hükme bağlanmıştır. Bu bağlamda, anılan dönemde BK AB’nin Tek Pazarı ve Gümrük Birliği kapsamında sahip olduğu hakları devam ettirecek ve AB mevzuatına uymayı sürdürecektir. Geçiş döneminde BK AB’nin ticaret anlaşmalarına bağlı kalacak, AB tarafından aksi belirtilmedikçe, kendisinin müzakerelerini yürüttüğü uluslararası anlaşmaları AB’nin onayı olmadan yürürlüğe koyamayacaktır.
 
Tarafların gelecekteki ilişkilerini düzenleyen hükümlere Geri Çekilme Anlaşması’nda yer verilmemiş olup, bu hususların geçiş döneminde müzakere edilmesi öngörülmektedir. Söz konusu müzakere sürecinin tamamlanamaması halinde ise, İngiltere’nin geçiş döneminin uzatılmasına ilişkin talebini 1 Temmuz 2020 tarihi öncesinde iletmesi imkânı söz konusu olabilecektir. Geçiş dönemi sonrasında AB ve BK gelecek düzenlemeleriyle ilgili uzlaşamazsa, BK geçiş döneminin uzatılmasını talep edebilecek veya Geri Çekilme Anlaşması’nın ilgili hükümleri yürürlüğe girecektir.
 
Ülkemiz bakımından değerlendirildiğinde, Geri Çekilme Anlaşması kapsamında Brexit sonrasında Türk ürünleri BK pazarına Gümrük Birliği hükümleri çerçevesinde girmeye devam edecektir.