Kooperatif Nasıl Kurulur?
KOOPERATİFLERİN KURULUŞ İŞLEMLERİ
1. Kooperatifler nasıl kurulur?
Bir kooperatif en az 7 ortak tarafından imzalanacak anasözleşme ile kurulur. Anasözleşmedeki imzaların Ticaret Sicili Müdürlüğünde yetkilendirilmiş personel huzurunda atılması zorunludur (KK. 2/1).
Kooperatifler Kanunu’nda kimlerin kurucu olacağı ve kimlere kurucu deneceği açıklanmamıştır. Bu nedenle, bu konuda KK m. 98 yollamasıyla TTK’nın anonim şirketlere ilişkin maddelerine bakmak gerekir. 6102 sayılı TTK’nın 337/1’inci maddesinde “Pay taahhüt edip esas sözleşmeyi imzalayan gerçek ve tüzel kişiler kurucudur” denilmektedir.
Bu tanıma göre, bir kimsenin kurucu sayılabilmesi için;
1. Anasözleşmeyi düzenleyip imza eden,
2. Anasözleşmede sermaye olarak gösterilen parayı veya ayn’ı taahhüt eden
kimse olması gerekir.
2. Anasözleşmenin hazırlanması imzalanması ve tasdiki
Kooperatif kuruluşu için Merkezi Sicil Kayıt Sistemi (MERSİS) üzerinde hazırlanan anasözleşmenin ilgili Ticaret Sicili Müdürlüğü'nde yetkilendirilmiş personel huzurunda anasözleşmede adı geçen kurucu ortaklar tarafından asaleten yahut vekaleten imzanlaması gerekir. Uygulamada Ticaret Bakanlığı tarafından hazırlanan (KK.m.88) ve MERSİS'e yüklü bulunan örnek anasözleşmelerden yararlanılmaktadır. Ancak, örnek anasözleşmelerde ilgili kanun ve ikincil mevzuata, hukukun genel ilkelerine ve genel ahlaka aykırı olmamak kaydıyla değişiklik yapılarak kooperatif kurulması mümkündür. Örnek anasözleşmelerde değişiklik yapılarak iletilen bu türlü kuruluş talepleri Ticaret Bakanlığı Esnaf, Sanatkarlar ve Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü'nce sonuçlandırılır.
1 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin 453 üncü maddesinin i bendinde; “Tarım ve Orman Bakanlığına bağlı tarımsal amaçlı kooperatifler ve üst birlikleri, yapı kooperatifleri ve üst birlikleri hariç olmak üzere, tarım satış kooperatifleri ve birlikleri ile genel hükümlere tabi kooperatif ve birliklerin kuruluşuna, işleyişine ve denetlenmesine yönelik düzenlemeler yapmak, uygulamak ve uygulanmasını sağlamak, kooperatifleri ve üst kuruluşlarını denetlemek veya denetlettirmek” denilmek suretiyle hangi tür kooperatiflerin kuruluş, işleyiş ve denetimlerine ait işlem ve hizmetlerin Ticaret Bakanlığı Esnaf, Sanatkârlar ve Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü tarafından yürütüleceği belirlenmiştir.
Söz konusu maddeye göre Ticaret Bakanlığı Esnaf, Sanatkârlar ve Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü’nün kuruluş izni vereceği kooperatifleri şu şekilde sıralamak mümkündür.
1) Bilimsel Araştırma ve Geliştirme Kooperatifleri
2) Çocuk Bakım Hizmetleri Kooperatifleri
3) Deniz Yolcu Taşıma Kooperatifleri
4) Deniz Yük Taşıma Kooperatifleri
5) Eğitim Kooperatifleri,
6) Esnaf ve Sanatkârlar Kredi ve Kefalet Kooperatifleri
7) Fikri Mülkiyet Hakları ve Proje Danışmanlığı Kooperatifleri
8) Gayrimenkul İşletme Kooperatifleri
9) Hizmet Kooperatifleri
10) İşletme Kooperatifleri
11) Kadın Girişimi Üretim ve İşletme Kooperatifleri
12) Karayolu Yük Taşıma Kooperatifleri
13) Karayolu Yolcu Taşıma Kooperatifleri
14) Karşılıklı Sigorta Kooperatifleri
15) Küçük Sanat Kooperatifleri
16) Pazarcılar İşletme Kooperatifleri
17) Sağlık Hizmetleri Kooperatifleri
18) Site İşletme Kooperatifleri
19) Tarım Satış Kooperatifleri
20) Taşıma ve İşletme Kooperatifleri
21) Tedarik ve Dağıtım Kooperatifleri
22) Temin Tevzi Kooperatifleri
23) Turizm Geliştirme Kooperatifleri
24) Tüketim Kooperatifleri
25) Üretim ve Pazarlama Kooperatifleri
26) Yaş Sebze ve Meyve Pazarlama Kooperatifleri
27) Yenilenebilir Enerji Üretim Kooperatifleri
28) Bu kooperatiflerin üst kuruluşları (Birlik ve Merkez Birlikleri).
Ancak, Ticaret Bakanlığı Esnaf, Sanatkârlar ve Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü, 2022/3 sayılı Genelge ile aşağıda sayılı kooperatifler için örnek anasözleşmelerin aynen kabul edilmesi şartıyla izin verme yetkisini Ticaret İl Müdürlüklerine devretmiştir.
1) Çocuk Bakım Hizmetleri Kooperatifleri
2) Deniz Yolcu Taşıma Kooperatifleri
3) Deniz Yük Taşıma Kooperatifleri
4) Eğitim Kooperatifleri,
5) Gayrimenkul İşletme Kooperatifleri
6) Hizmet Kooperatifleri
7) Kadın Girişimi Üretim ve İşletme Kooperatifleri
8) Karayolu Yük Taşıma Kooperatifleri
9) Karayolu Yolcu Taşıma Kooperatifleri
10) Küçük Sanat Kooperatifleri
11) Pazarcılar İşletme Kooperatifleri
12) Site İşletme Kooperatifleri
13) Temin Tevzi Kooperatifleri
14) Tüketim Kooperatifleri
15) Üretim ve Pazarlama Kooperatifleri (Tütün Üretim ve Pazarlama Kooperatifleri Hariç)
16) Yaş Sebze ve Meyve Pazarlama Kooperatifleri
Aynı şekilde, aşağıda yer verilen kooperatiflerin anasözleşmelerinin; unvan, merkez, sermaye ve paylar başlıklarında yapılmak istenen değişiklere ilişkin izin işlemleri de Ticaret İl Müdürlüklerince yapılmaktadır.
1) Bilimsel Araştırma ve Geliştirme Kooperatifleri
2) Çocuk Bakım Hizmetleri Kooperatifleri
3) Deniz Yolcu Taşıma Kooperatifleri
4) Deniz Yük Taşıma Kooperatifleri
5) Eğitim Kooperatifleri,
6) Fikri Mülkiyet Hakları ve Proje Danışmanlığı Kooperatifleri
7) Gayrimenkul İşletme Kooperatifleri
8) Hizmet Kooperatifleri
9) İşletme Kooperatifleri
10) Kadın Girişimi Üretim ve İşletme Kooperatifleri
11) Karayolu Yolcu Taşıma Kooperatifleri
12) Karayolu Yük Taşıma Kooperatifleri
13) Küçük Sanat Kooperatifleri
14) Pazarcılar İşletme Kooperatifleri
15) Sağlık Hizmetleri Kooperatifleri
16) Site İşletme Kooperatifleri
17) Taşıma ve İşletme Kooperatifleri
18) Tedarik ve Dağıtım Kooperatifleri
19) Temin Tevzi Kooperatifleri
20) Tüketim Kooperatifleri
21) Üretim ve Pazarlama Kooperatifleri (Tütün Üretim ve Pazarlama Kooperatifleri Hariç)
22) Yaş Sebze ve Meyve Pazarlama Kooperatifleri.
3. İzin Merciine (Bakanlığa veya İl Müdürlüğüne) verilecek dilekçe ve eklenecek belgeler
Kuruluş için Kuruluş Bilgi Formu ekinde aşağıdaki belgeler izin merciine sunulur:
a) Anasözleşme (6 adet),
b) İlk yönetim ve denetim kurulu üyelerine ait adli sicil belgeleri,
c) İlk yönetim ve denetim kuruluna ait taahhütnameler,
ç) Banka dekontu,
d) İlk denetim kurulu üyelerine ait diploma veya öğrenim belgesi,
e) Ortaklık şartlarının taşındığını gösterir belge yahut taahhütnameler,
f) Tüzel kişi ortak varsa bunların amaçları bakımından kooperatifle ilgilendiklerini kanıtlayıcı belgeler ile bu tüzel kişilikleri kooperatiflerde temsil edecek gerçek kişilerin belirlendiği belgeler.
Anasözleşmeler
Başvuru dosyasında sunulacak anasözleşmeler “Kooperatiflerin Kuruluş ve Anasözleşme Değişiklik İşlemleri ile Kurucu Ortak Sayıları ve Çalışma Bölgelerinin Belirlenmesi Hakkında Tebliğ”in (Kuruluş Tebliği) 5 inci maddesi kapsamında hazırlanır. En az iki tanesi ilgili Ticaret Sicili Müdürlüğü’nde (TSM) yetkilendirilmiş personel huzurunda imzalanır, diğerleri ise huzurda imzalı orijinalden fotokopi çekilmek suretiyle çoğaltılır.
Kooperatif Ticaret İl Müdürlüğünde kuruluyorsa, ilgili Müdürlük kuruluşa ilişkin şerhini düştükten sonra, fotokopi olan bir nüshayı alıkoymakta, diğer beş nüshayı kuruculara iade etmektedir.
İlk yönetim ve denetim kurulu üyelerine ait adli sicil belgeleri
İlk yönetim ve denetim kurulu üyelerine ait adli sicil belgeleri başvuru tarihi itibariyle son 6 ay içinde alınmış olmalıdır. Adli sicil belgeleri ıslak imzalı olarak temin edilebileceği gibi e-devlet üzerinden de temin edilebilir. Üyeler arasında tüzel kişilik bulunması halinde tüzel kişiliği temsile yetkili kılınmış kişinin adli sicil belgesi de alınmalıdır.
İlk yönetim ve denetim kuruluna ait taahhütnameler
Yönetim ve denetim kurulu üyelerinin birbirleri ile ikinci dereceye kadar (dahil) kan veya kayın hısmı olmadıklarına, ayrıca yönetim kurulu üyelerinin de aynı türde (amacı ve esas faaliyet konusu aynı olan) başka bir kooperatifin yönetim kurulu üyesi olmadıklarına ilişkin yazılı taahhütnameleri alınır. Bu taahhütname, tek sayfada üyelerce imzalanır ancak tüm üyelerin isimlerine yer verilmesi kaydıyla ayrı ayrı nüshaların imzalanması da mümkündür. Üyeler arasında tüzel kişilik bulunması halinde tüzelkişiliği temsile yetkili kılınmış kişi de söz konusu taahhütnameyi imzalar.
Taahhütname alınması ilk yönetim ve denetim kurulunda adı geçenlerin akrabalık ve bağdaşmayan görevler bakımından incelenmesine engel teşkil etmez.
Banka Dekontu
Kooperatif kuruluş sermayesinin anasözleşmede ödendiği belirtilen kısmının (en az 1/4’ü) 19/10/2015 ve 5411 sayılı Bankacılık Kanununa göre faaliyette bulunan bir bankada, kurulacak olan kooperatif adına açılacak özel bir hesaba yatırıldığını gösteren ve bu hesabın kurulacak kooperatife ait olduğunu belirten banka dekontu kuruluş evrakı arasında Ticaret İl Müdürlüğü’ne sunulmalıdır.
Kooperatif kuruluş sermayesinin ödendiği belirtilen kısmı, anasözleşmenin sonunda bulunan kurucu ortaklar listesinde kuruculardan her birinin isminin/unvanın karşısında yer alan “ödediği sermaye” sütunundaki meblağların toplamından ibarettir.
Bu dekont her bir kurucu ortak adına ayrı ayrı düzenlenebileceği gibi tüm ödemenin yapıldığını gösterir tek bir dekontun yahut hesabın bulunduğu banka şubesine ait yazının sunulması da mümkündür.
Denetim Kuruluna Ait Diploma veya Öğrenim Belgesi
İlk denetim kurulu üyelerinin en az lise mezunu olduğunu gösterir diploma veya öğrenim belgesi ilgili eğitim kurumundan ya da e-devlet üzerinden elektronik ortamda temin edilebilir.
Üyeler arasında tüzel kişilik bulunması halinde tüzel kişiliği temsile yetkili kılınmış kişinin de bu belgeyi sunması gerekir.
Ortaklık Şartlarının Taşındığı Gösterir Belge yahut Taahhütnameler
Kuruluş başvurusu yapılan kooperatife ait anasözleşmenin “Ortaklık Şartları” başlıklı 10 uncu maddesinde yer alan şartların sağlandığını gösterir belge yahut taahhütnameler kurucular tarafından izin merciine sunulmalıdır.
Belgeyle kanıtlanması mümkün olmayan nitelikler için kurucu ortaklar söz konusu şartı taşıdıklarına dair güncel tarihli taahhütname imzalayarak sunarlar.
Tüzel Kişi Ortaklardan Alınacak Belgeler
Kurucular arasında tüzel kişilik bulunması halinde ortak olacak tüzel kişiliğin amaçları bakımından kooperatifle ilgilendiğini gösteren bilgi veya belgeler (Anasözleşme, esas sözleşme, tüzük, vakıf senedi gibi) ile tüzel kişiliği temsil edecek kişinin belirlendiği belge başvuru evrakı arasında sunulur.
Tüzel kişiliğin özel hukuk tüzel kişisi (şirket, kooperatif, dernek gibi) olması halinde, tüzel kişiliği kooperatifte temsil edecek kişinin belirlendiği yetkili organ kararının noterlikçe onaylı örneği alınır. Tüzel kişiliğin kamu hukuku tüzel kişilerinden olması halinde kurumu temsil edecek gerçek kişinin isim, iletişim ve kimlik bilgilerinin yer aldığını ıslak yahut elektronik imzalı kuruma ait resmi yazının sunulması yeterlidir.
Belediye, kamu kurumu niteliğinde meslek kuruluşu gibi herhangi bir şirkete ortak olması Cumhurbaşkanlığı, Bakanlık yahut meslek kuruluşu birliği iznine/muvafakatına tabi olan kamu hukuku tüzel kişilerinin kurucu ortaklar arasında yer almaları halinde bu tüzel kişilerin ilgili mevzuatta öngörülen kamu kurum ve kuruluşlarından aldıkları izinler de başvuru dosyasında sunulur.
4. İzin Merciinin (Bakanlık veya İl Müdürlüğü) yapacağı inceleme ve izin
İzin mercii, kuruluş başvurularını iki yönlü incelemektedir. Bunlar; şekil yönünden ve esas yönündendir. Şekil yönünden inceleme, daha önce saydığımız belgelerin mevcut olup olmadığını, bu belgelerle anasözleşmenin genel kabul gören şekilleri içerip içermediğini araştırmaktan ibarettir. Esas yönünden incelemede ise anasözleşmenin Kooperatifler Kanunu’nun emredici hükümlerine aykırılık taşıyıp taşımadığı ve Kooperatifler Kanunu gereği anasözleşmeye konulması zorunlu hükümlerin konulup konulmadığı araştırılır.
5. Kuruluş için kooperatifin tescil ve ilanı
Kooperatifin tescili ticaret sicilinde yapılır. Ticaret sicili, Ticaret Bakanlığı’nın gözetim ve denetiminde ticaret ve sanayi odaları veya ticaret odaları bünyesinde kurulacak ticaret sicili müdürlükleri tarafından tutulur. Bir yerde oda mevcut değilse veya yeterli teşkilatı yoksa, ticaret sicili, Ticaret Bakanlığı’nca belirlenecek bir odadaki ticaret sicili müdürlüğü tarafından tutulur. Ticaret sicili müdürleri, kaydı istenilen olayın tescili için Kanun ve Ticaret Sicili Yönetmeliği’nin öngördüğü bütün koşulların yerine getirilmiş olup olmadığını incelemekle yükümlüdür.
Tescilin şekli ile ilgili Kooperatifler Kanunu’nda bir hüküm bulunmamaktadır. Bu konuda Türk Ticaret Kanunu’na gitmek gerekir. Buna göre;
Tescil ilgililerin (kurucuların) talebi üzerine bir dilekçe ile yapılır (TTK.m.28, 29).
Dilekçede imzaları bulunanların kimliklerini ispat etmeleri zorunludur. Ancak, dilekçedeki imzalar ticaret sicili müdürlüğünce onaylanmışsa, ayrıca kimliğin ispatlanmasına gerek yoktur (TTK.m.29).
Tescil süresi 15 gündür (TTK.m.30, f.1).
Ancak ticaret sicil müdürlüğünün yetki alanı dışında oturanlar için bu süre 30 gündür (TTK.m.30, f.3).
Tescil talep süresi, izin merciinin kuruluş iznini vermesinden itibaren başlar (TTK.m.30, f.2).
Müdürlüğe başvuru yazılı şekilde ya da elektronik ortamda yapılır.
Dilekçede istem açıkça belirtilir ve tescil edilecek olgular gösterilir. Dilekçeye doğrulayıcı belgelerin asılları ya da onaylı örnekleri eklenir.
Bir kooperatifin kuruluşunun tesciline ilişkin başvuruda müdürlüğe tescil talep dilekçesi ekinde aşağıdaki belgeler verilir (TSY.m.109):
a) Kurucuların imzaları ticaret sicili müdürü tarafından onaylanmış kooperatif anasözleşmesi.
b) Kooperatif kuruluşuna izin veren makamın izin yazısı.
c) Kooperatifi temsil ve ilzama yetki verilen kişilerin ticaret sicili müdürü huzurunda kooperatif unvanı altında atılmış imza beyannameleri ile gerekli görülen diğer belgeler.
Belgeler, hukuki gereklere uygun şekilde onaylanarak imzalanır. Onaylı örnekler elektronik ortamda da hazırlanabilir.
Başvurunun elektronik ortamda yapılması halinde dilekçe ve belgeler güvenli elektronik imza ile imzalanır.
Dilekçe tescil isteminde bulunmaya yetkili kişi veya kişilerce imzalanır.
Dilekçe sahibi kimliğini ispat etmek zorundadır. Dilekçedeki imza, ticaret sicili müdürlüğünce onaylanmış veya güvenli elektronik imza ile imzalanmışsa, ayrıca kimliğin ispatlanmasına gerek yoktur. Ticaret sicili müdürü tarafından onaylanmamış veya güvenli elektronik imza ile imzalanmamış dilekçelerde imza bakımından her türlü karşılaştırmayı yapar, ilgilinin sicil dosyasında istemde bulunan kişinin daha önceden verdiği onaylı imza beyannamesi varsa bununla karşılaştırır, gerek gördüğü takdirde dilekçe altındaki imzanın ticaret sicili müdürlüğünce tasdik edilmesini ister.
6. Taahhütname
Müdürlük; kooperatifin tescilini isteyenlerden tescil dilekçesi ve imzalara ait belgelerden ayrı olarak bir de taahhütname ister.
Taahhütnamede; kooperatifin unvanı, sermayesi, merkezi, kooperatifin kuruluş tarihi açıkça gösterilir.
Taahhütnamenin altına içerdiği bilgilerin doğru olduğu, aksinin tespit edilmesi durumunda sorumluluğun taahhütnameyi imzalayan kişi ya da kişilere ait olduğu yazılarak imzalanır.
Taahhütnamede yer alması gereken bilgiler başvuru dilekçesinde de beyan edilebilir. Bu durumda ayrıca taahhütname aranmaz.
7. Sicil müdürünün yapacağı inceleme
Sicil müdürünün yapacağı incelemeye ilişkin de KK’da bir hüküm bulunmamaktadır. Bu konuda TTK’ya gitmek gerekir. Buna göre sicil müdürü aşağıda yer alan konuları incelemekle yükümlüdür (TTK md. 32, 33);
1) Tescil için aranan yasal şartların var olup olmadığını incelemek.
2) Anasözleşmenin, kanunun emredici hükümlerine aykırı olup olmadığını ve kanunun zorunlu kıldığı hükümleri taşıyıp taşımadıklarını araştırmak.
3) Tescil edilecek hususların gerçeğe uygun olup olmadığını incelemek.
4) Tescili istenen hususların üçüncü kişilerde yanlış bir kanı uyandıracak nitelikte olup olmadığını incelemek.
5) Tescili istenen hususların kamu düzenine aykırı olup olmadığını araştırmak.
8. Tescil ve ilan edilecek hususlar
KK’nun 3’üncü maddesine göre, tescil ve ilan edilecek hususlar şunlardır:
1) Ana sözleşme tarihi,
2) Kooperatifin amacı, konusu ve varsa süresi,
3) Kooperatifin unvanı ve merkezi,
4) Kooperatifin sermayesi ve bunun nakdi kısmına karşılık olarak ödenen en az miktar ve her ortaklık payının değeri,
5) Ortaklık payı belgelerinin ada yazılı olduğu,
6) Ayni sermaye ve devralınan akçalı kıymetlerle işletmelerin neden ibaret oldukları ve bunlara biçilen değerler,
7) Kooperatifin ne suretle temsil olunacağı ve denetleneceği,
8) Yönetim kurulu üyeleriyle kooperatifi temsile yetkili kimselerin ad ve soyadları,
9) Kooperatifin yapacağı ilanların şekli ve anasözleşmede de bu hususta bir hüküm varsa yönetim kurulu kararlarının pay sahiplerine ne suretle bildirileceği,
10) Kooperatifin şubeleri: Kooperatifler, lüzum gördükleri takdirde memleket içinde ve dışında şubeler açabilirler. Şubeler, merkezin sicil kaydına atıf yapılmak suretiyle bulundukları yer ticaret siciline tescil olunurlar.
Kooperatiflerle ilgili olarak yukarıda yer almayan hususlara ilişkin tescil başvurularında anonim şirketlere ilişkin hükümler kıyasen uygulanır.
9. Sicil tasdiknamesinin alınması
Kooperatifin kuruluşunun ticaret siciline tescilinden sonra, sicil müdürünce bir sicil belgesi (tasdiknamesi) düzenlenerek ilgililere verilir (TSY.m.16).
Bu belgede; MERSİS numarası, kooperatifin ticaret unvanı, kooperatifin faaliyet alanı, kooperatifin sermayesi, belge düzenlendiği sırada kooperatifi temsile yetkili olanlar gibi bilgilere yer verilir. Tasdiknamenin kullanılamaz hale gelmesi veya kaybı halinde ilgililerin talebi üzerine, gideri ve harcı tahsil edilerek yeni tasdikname düzenlenir. Sicil tasdiknamesi; tasdiknamede yer alan bilgilerde herhangi bir değişiklik olmadığı veya yenisi düzenlenmediği sürece geçerlidir.
10. İlan
Tescil edilen olgular, Kanunda veya Ticaret Sicili Yönetmeliği’nde aksine bir hüküm bulunmadıkça ilan olunur. Yukarıda sayılan işlemler tamamlandıktan sonra, Ticaret Sicili Müdürü, MERSİS üzerinden Ticaret Sicili Gazetesine, bir yazı ekinde ilan edilecek hususları gönderir.
11. Tescil ve ilanın üçüncü kişilere etkisi
Sicil kayıtları, nerede bulunurlarsa bulunsunlar, üçüncü kişiler hakkında, tescilin sicil gazetesinde ilan edildiği; ilanın tamamı aynı nüshada yayımlanmamış ise, son kısmının yayımlandığı günü izleyen iş gününden itibaren hukuki sonuçlarını doğurur. Bu günler, tescilin ilanı tarihinden itibaren işlemeye başlayacak olan sürelere de başlangıç olur. Bir olgunun tescil ile beraber derhal üçüncü kişiler hakkında sonuç doğuracağına veya sürelerin derhal işleyeceğine ilişkin özel hükümler saklıdır. Üçüncü kişilerin, kendilerine karşı sonuç doğurmaya başlayan sicil kayıtlarını bilmediklerine ilişkin iddiaları dinlenmez.
Tescili zorunlu olduğu halde tescil edilmemiş veya tescil edilip de ilanı zorunlu iken ilan edilmemiş bir olgu, ancak bunu bildikleri veya bilmeleri gerektiği ispat edildiği takdirde, üçüncü kişilere karşı ileri sürülebilir.