Orta Asya'dan gaz ithalatını artırma ve üç yıllık bir aradan sonra Türkmenistan'dan gaz alımlarını sürdürme sözüyle, Rusya'nın enerji devi Gazprom, 2019 yazında Orta Asya gaz siyasetinde giderek daha aktif hale geldi. Bu, Rusya'nın nispi pasifliğinin aksine son on yılda bu alanda, bölgeden önemli ölçüde azalan gaz ithalatı, Çin’in Orta Asya’nın gaz piyasasında baskın bir oyuncu olmasını sağladı. Bununla birlikte, Rusya’nın Avrupa’ya ihracatı, üst üste birkaç yıl boyunca rekor seviyelere ulaşmıştır ve Orta Asya gazının Avrupa’ya yeniden ihraç edilmesi uygulamasının canlandırılması için bir fırsat ortaya çıkmıştır.

Gazprom’un yıllık raporuna göre, şirket 2018’de Avrupalı ​​müşterilere yeniden ihracat yapmak için Kazakistan’dan 12,3 milyar metreküp (bcm) doğal gaz, Özbekistan’dan ise 3,8 milyar metreküp doğal gaz ithal etti. Gazprom’un bölgedeki iştirakleri de yerel gaz dağıtım şebekelerine beslenmek üzere gaz satın alıyor - 2018’de Özbekistan’dan Güney Kazakistan’a tedarik etmek üzere 2.9 bcm, Özbekistan’dan Kırgızistan’a tedarik için 0.3 bcm gaz alımı gerçekleşti. Gazprom, yalnızca Orta Asya gazını Rusya'ya ithal etmek ve yerel olarak gaz dağıtmakla kalmıyor, aynı zamanda bölgeye Rus gazı da ihraç ediyor. Gaz sahalarının konumu ve Sovyetler Birliği'nden miras kalan altyapısı nedeniyle, Kazakistan ülkenin bazı bölgelerine tedarik etmek için Rus gazı satın alıyor. Genel olarak, Rusya 2018’de Kazakistan’a 6,2 bcm gaz ihraç etti.

Nisan 2019’da, Gazprom, üç yıllık bir aradan sonra Türkmenistan’dan doğal gaz ithalatına devam etti ve 1 Temmuz 2019’a kadar 1,2 bcm gaz satın aldı. Haziran ayının sonlarında Gazprom Başkanı Alexei Miller, şirketin Merkez’den gaz ithalatını artırmayı planladığını belirtti. Asya ülkeleri 2019-2021 döneminde 20 bcm'den fazla. Birkaç gün sonra, Gazprom ve Aşkabat, Rus şirkete 2024 ortasına kadar yılda 5.5 bcm tedarik etmek için yeni bir gaz alım anlaşmasına vardı. Şimdiye kadar, anlaşmanın, Türkmen gazının ithalatının diğer Orta Asya ülkelerinden tedarik pahasına artacağı veya Orta Asya gazını ithal etme planlarının bölgeden daha da büyük miktarları içerecek şekilde gözden geçirilmiş olduğu anlamına gelmiyor.

UYGULAMALAR: 2009 yılına kadar Gazprom, Orta Asya, özellikle Türkmen gazının Avrupa'daki müşterilere yeniden ihraç edilmesinden büyük ölçüde faydalandı. Türkmen gazının Rusya’ya ihracatı 2007’de 42,6 bcm’de, iki taraf da yılda 80 bcm’ye çıkarılmasını öngörüyordu.

Bununla birlikte, 2008'deki küresel ekonomik kriz, Avrupa'daki doğalgaz talebini ve fiyatlarını tarihsel olarak düşük seviyelere düşürdü ve Rusya'nın kendisinde aşırı gaz ihracat kapasiteleri yarattı. Rusya, Ashgabat’ın Çin ve Özbekistan’a ihracat borusu inşa etme anlaşmasını müteakip yasal bir tepki olmadan ithalatı durdurmak için Rusya tarafından yapıldığını iddia ettiği bir boru hattı patlamasının ardından 2009 yılında Türkmenistan’dan gaz ithal etmeyi bıraktı. İthalata 2010 yılında yeniden başladığında, 2014 yılına kadar yılda ortalama 11 bcm oldu.

Ardından Rusya, hacmini 2015 yılında 4 bcm seviyesine indirdi ve fiyat anlaşmazlığı ve Gazprom’un kendi aşırı üretim kapasiteleri nedeniyle ithalatı 2016 yılında tamamen durdurdu.

Bununla birlikte, Avrupa’da doğal gaz için talep ve fiyatlar, Gazprom’un Orta Asya’yla yeniden ihraç ettiği ticaretin sınırlı bir canlanması için yeterince umut verici görünüyor. Nitekim, Avrupa siyasetçilerinden kıtanın Rusya gazına olan bağımlılığını tersine çevirmeye yönelik yaptırımlar ve çağrıların yapılmasına rağmen, Avrupa pazarlarına (Türkiye dahil) ihracat hacimleri, 2018'de 200 bcm'nin üzerinde yeni bir rekor genişletmeye ve belirlemeye devam ediyor.

Rusya'dan Avrupa'ya tartışmalı iki doğal gaz boru hattı projesi - Nord Stream 2 ve TurkStream - bazı AB üyelerinin itirazlarına rağmen ilerlemeye devam ediyor. BP’nin verileri, Avrupa’ya ve BDT’nin 2018’de 230 bcm’ye varan ihracatla birlikte, Rusya’nın o yılki doğal gaz üretimi (669 bcm) ile yurt içi tüketim (454.5bcm) arasındaki farktan fazlasını ihraç ettiğini gösteriyor. Bu nedenle, 2008 krizinden bu yana ilk kez Gazprom, 2000'lerin sonlarına göre çok daha küçük bir ölçekte olmasına rağmen Orta Asya'dan yeniden ihracatı canlandırmak için nihayet olumlu bir durumda.

Rusya’nın Orta Asya’dan gaz ithalatını artırma kabiliyeti, yalnızca Avrupa’nın talebine değil, bölgedeki serbest üretim kapasitesinin varlığına da bağlı. Kapasite ülkeden ülkeye büyük ölçüde farklılık gösterir.

Örneğin, Özbekistan'daki büyük gaz sahaları daha önce olgunlaştı ve üretim oranları düşerken, ülkenin artan nüfusu nedeniyle iç tüketimde önemli düşüşler mümkün olmuyor. BP’ye göre, Özbekistan’da doğal gaz üretimi son on yılda, 2008’de zirve yaptığı yılda 56 bcm’den 2018’de 48.7 bcm’ye gerilerken, iç tüketim 40 bcm’de nispeten sabit kalmıştır.

Gazprom’un ülkeden yapılan genel gaz alımları da 2008’de 15 bcm’lik zirveden 2018’de 6-7 bcm’e geriledi.

Azad Garibov

Kaynak: nCa news bulletin