Kayıtdışı Ekonominin Azaltılmasına Yönelik Kararname İmzaladı

30 Ekim 2020

Özbekistan Cumhurbaşkanı “Kayıtdışı ekonominin azaltılması ve vergi kurumlarının etkinliğini artırmak için önlemler hakkında”ki Kararı imzaladı. Bu Kararnamenin amacı, ekonominin çeşitli sektörlerinde gerçekleşen kayıtdışı gelir düzeyini keskin bir şekilde düşürmektir. Karar, işletmeleri kayıtdışılıktan çıkmaya teşvik etmek, vergi rejimini basitleştirmek ve nakit-dışı ödemeleri genişletmek için imkanlar yaratmaktadır. Buna göre: 1. Yiyecek-içecek hizmetleri alanında faaliyet gösteren küçük işletmelerin, banka kartları ve temassız ödemeler kullanmak suretiyle özel kişilerden elde ettikleri gelirler, sabit vergilerin ödenmesine zorunlu geçiş amacıyla brüt gelire dahil edilmeyecektir. Bu önlem, herhangi bir kısıtlama olmaksızın plastik kartlardan ödeme kabul edilerek gelirin artırılmasına ve nakit olarak alınan miktarların yansıtılmasına imkan verecek; 2. Daha önceki bir Karar’a göre, 1 Ocak 2021 tarihinden itibaren getirilien gayrimenkul faaliyetlerini (emlakçı) yürütmek için izin alma zorunluluğu kaldırılmıştır. Ancak, verilen hizmetlerden elde edilen gelirin yasal dolaşıma girmesi için gelir vergisi oranı %25’ten %13’e indirilecek; 3. Taşkent'te online yazarkasa çeklerine yansıyan QR kodlarına göre ödül oyunlarının yürütülmesi uygulaması 2020 yılında tüm bölgelerde yapılacaktır. (Son dokuz ayda Taşkent’te bugüne kadar 3,3 trilyon Sum değerinde 16,3 milyon çek verildi ve bölgelerde 6,3 trilyon Sum değerinde 22,7 milyon çek verildi. İllerde ödüllü oyunların tanıtılması, online yazar kasalara geçişi hızlandıracak. Ödüllü oyunlar için 1 milyar Sum ayrılmış ve 1 Ekim 2020 itibariyle 524 milyon Sum kazanılmıştır.) Kabul edilen normatif ve yasal düzenlemeler, mevcut iş yapma uygulamasına göre ayarlanacaktır. Özellikle inşaat şirketlerinin (sosyal güvenlik garantilerine halel getirmeksizin) işçilerine bir sözleşme yapmadan nakit ödeme yapılması (maaş bordrosunun %10'unu geçmemek üzere) hususuna geçici olarak izin verilmektedir. 

Vergi ve gümrük idaresi araçları, vergiden kaçan bireylerin ve tüzel kişilerin kimliklerinin belirlenmesi ve kovuşturulması dahil olmak üzere hesapların ve makbuzların eksiksizliğine odaklanır.
Bunlar şu şekilde yapılır:
1) Girişimcilerin haklarının korunması için yetkili makamın bildirimi ile mobil vergi incelemelerinin sonuçlarını medyada yayınlamak için bir prosedür tanıtılacaktır. (Bu önlem, vergi makamlarının mobil vergi denetimleri alanındaki eylemlerine halkın güvenini artırmanın yanı sıra vergi makamlarının görevi kötüye kullanımını önleyecektir)
2) Vergi dairelerinin bilgi işlem merkezinin modern sunucu donanımı ve ilgili yazılım ve birincil ek donanım ile tedarikini hızlandırmak için 100 milyar Sum tahsis edilecektir. (Vergi reformu sonucunda gelir vergisi, katma değer vergisi, kaynak vergisi ödeyenlerin sayısı ortalama 15 kat artmıştır. Uluslararası uzmanlara göre, yetkili makamların hazır olması ile ekonomideki kayıtdışı payın azaltılması arasında doğrudan bir bağlantı var. Örneğin, bilgi teknolojileri düzeyinin yüksek olduğu ülkelerde, kayıtdışı ekonominin payı düşüktür)
Kayıtdışı ekonomiyi etkileyen bir faktör olarak yolsuzluğun azaltılması
1. Halk Eğitim Bakanlığı, Ulaştırma Bakanlığı, İskan ve Toplum Hizmetleri Bakanlığı, Devlet Varlıkları Yönetim Ajansı, Hududgaztaminot, Bölgesel Elektrik Şebekeleri Şirketi, Uzsuvtaminot Anonim şirketler sistemindeki yolsuzlukla mücadele tedbirlerini güçlendirmeyi amaçlayan etkili bir iç kontrol (uyum kontrolü) sisteminin geliştirilmesi.
2. Merkezi finansman kaynakları hesabından uygulanan yatırım projelerinin zorunlu yolsuzlukla mücadele incelemesi prosedürüne tabi tutulmasına ilişkin olarak Bakanlar Kuruluna teklifler sunulması.
3. Bölgeler de dahil olmak üzere devlet kurumlarındaki yolsuzluk düzeyini derecelendirmek için bir metodolojinin geliştirilmesi ve yöneticilerin kişisel sorumluluklarının değerlendirilmesi ve derecelendirme sonuçlarının periyodik olarak yayınlanması için bir sistemin geliştirilmesi.
Bu derecelendirme, devlet kurumlarında yolsuzluk riskinin analizine dayalı olarak, yolsuzluğa en yatkın kurumların izlenmesine olanak tanır. Yöneticilerin kişisel sorumluluklarını değerlendirme ve beyan etme sorumluluğunu da artıracaktır.

Kayıtdışı ekonomiyle mücadelede çeşitli bakanlıkların ve kurumların koordineli faaliyetlerini sağlamak
Kayıtdışı ekonomiyle mücadelenin “çok yönlü” olduğu ve birçok bakanlık ve kurumun katılımını gerektirdiği göz önüne alındığınarak özel bir komisyon kurulacak ve yetkili kurum olarak Maliye Bakanlığı atanacak. Aynı zamanda, kayıtdışı ekonomiyle mücadelenin doğrudan her yerde yürütüldüğü göz önüne alındığında, bölge valilerinin başkanlık ettiği, belirli görevleri ve fonksiyonları tanımlanmış bölge komisyonları oluşturulacak. Özel komisyon, Dünya Bankası ve diğer uluslararası kuruluşlarla ve Merkez Bankası ile nakitsiz ödemelerin geliştirilmesi için uzun vadeli bir strateji ile işbirliği içinde kayıtdışı ekonominin önlenmesi ve mücadele edilmesi için bir strateji geliştirmekle görevlendirildi.
Açıklık ve şeffaflığın sağlanması, sürece halkın ve kar amacı gütmeyen kuruluşların katılımı, kayıtdışı ekonomiye karşı mücadelede medyanın rolünün artırılması, toplumdaki kayıtdışı ekonomiye karşı hoşgörüsüzlük duygusunun oluşması, yasal ticaretin prestijinin artırılması
luslararası uzmanlara göre bu konuda açıklık ve şeffaflığın sağlanması önemli yönlerden biridir. Bu bağlamda, girişimcileri ve halkı meşru ticaret profilini yükseltmeye teşvik etmek ve yasadışı ticari faaliyetlerde bulunanlara taviz verilmeyeceğini göstermek için bir “medya planı” geliştirilecektir. Kararnamenin uygulanması aşağıdaki sırayla düzenlenir:  Kayıtdışı ekonomiyi azaltmak için özel komisyonlar ve bölgesel komisyonlar kurulacak ve bu önlemlerin uygulanması haftalık toplantılarla gözden geçirilecek;  Kayıtdışı ekonomi ile mücadelede bakanlıkların ve dairelerin faaliyetlerinin etkinliğini artırmaya yönelik “yol haritasında” öngörülen önlemlerin koşulsuz uygulanması;  Kayıtdışı ekonomiyle mücadelede yer alan bakanlıklar ve kurumlar arasında çeşitli düzeylerde yakın işbirliği (eylem, bilgi alışverişi, vb.) kurulacaktır;  Ekonomik Kalkınma ve Yoksulluğu Azaltma Bakanlığı, Maliye Bakanlığı, Devlet Vergi Komitesi ve Sayıştay başkanları bölgelere giderek bölge komisyonlarının etkin çalışmalarını organize edecektir.