TÜRKİYE-AB TERCİHLİ TARIM ÜRÜNLERİ TİCARETİ

Ülkemiz ile AB arasında tarım alanındaki ilişkilerin çerçevesi, 12 Eylül 1963 yılında imzalanan ve 1964 yılında yürürlüğe giren Ankara Anlaşması ile belirlenmeye başlamış olup, yıllar içerisinde müteakip Türkiye-Avrupa Topluluğu Ortaklık Konseyi Kararları (OKK) ile geliştirilerek bugünkü halini almıştır.

A) TEMEL TARIM ÜRÜNLERİ İÇİN TERCİHLİ TİCARET UYGULAMALARI

Ankara Anlaşması:

Ankara Anlaşması ile AB bazı tarım ürünleri ticaretinde ilk kez Türkiye’ye tek taraflı tavizler tanımaya başlamıştır. Anlaşmanın ekinde yer alan geçici protokolde  sayılan ham tütün, kuru üzüm, kuru incir ve fındık için tarife kontenjanları belirlenmiştir. Bu uygulama AB ile aramızdaki mevcut tercihli rejimin zeminini oluşturmuştur.

Katma Protokol, 1/73 sayılı OKK , 1/77 sayılı OKK ve 1/80 sayılı OKK:

33-35. Maddeleri tarım ürünlerine ilişkin düzenlemeleri içeren ve 1970 yılında imzalanan Katma Protokol ile ülkemiz menşeli birçok tarım ürününde kademeli gümrük vergisi muafiyeti ile Türkiye ile AB arasındaki tarım ürünleri tercihli rejimi genişletilmiştir. Söz konusu indirim takvimleri Protokolün 6 sayılı Ek’inde düzenlenmiştir.
Bilahare 1/73, 1/77 ve 1/80 sayılı OKK’ lar ile ülkemiz menşeli ve Topluluğun ad valorem vergi uyguladığı tarım ürünlerinde gümrük vergisi muafiyeti sağlanmıştır. Türkiye ise ilk kez 1993 yılında ithalat rejimi çerçevesinde çok sınırlı ürün grubunda (bazı peynirler, şarap, balıkçılık ürünleri, vs.) AB’ye tercihli bir uygulama tanımıştır.
Topluluğun 1995 yılında Avusturya, Finlandiya, İsveç'in katılımıyla genişlemesi, Uruguay Round Tarım Anlaşmasının yürürlüğe girmesi ile karşılıklılık prensibinin benimsenmesi ve 1/95 sayılı Ortaklık  Konseyi  Kararı’nın  26.  maddesi  ve  ayrıca  bir  Tavsiye  Kararı hükümleri dikkate alınarak, Türkiye ve AB arasında tarım ürünleri ticaretinde son olarak 1980'li yıllarda tesis edilmiş olan tavizli rejimin değişen uluslararası koşullara uygun hale getirilmesi amacıyla Türkiye ile AB Komisyonu yetkilileri arasında Eylül 1993 tarihinden itibaren Tarım Teknik Komitesi çerçevesinde görüşmelere başlanmıştır.

1/98 sayılı Türkiye-AT Ortaklık Konseyi Kararı:

1997 yılında tamamlanan müzakereler sonunda, aşağıda sayılan istisnalar dışında, Topluluğa ülkemizden yapılan tüm tarım ürünleri ithalatında ad valorem gümrük vergileri tamamen kaldırılmış bulunmaktadır. Ayrıca, 1/98 sayılı OKK ile ülkemiz tarafından AB’ye ilk kez ticari nitelikte tavizler tanınmıştır. 
Bu kapsamda, müzakereler sonucunda, yaş meyve ve sebze ürünlerine ait toplam 11 adet tarife pozisyonunda, yılın belirli dönemlerinde gümrük vergisi indirimi uygulanmakta olan ürünlere ilave olarak,  bu dönemler dışında kalan sürelerde dört adet ürün için (soğan, patlıcan, kabak ve karpuz), belirli takvimler çerçevesindeki tavizlerimize ek olarak, sıfır gümrük vergili tarife kontenjanı elde edilmiştir.
Diğer taraftan, ülkemiz menşeli natürel (kabuklu-kabuksuz) fındığın AB’ye ithalatında uygulanmakta olan tarife kontenjanı rejiminin kaldırılması ve tüm ihracatımızın, OGT haddinden daha düşük düzeyde (%3)  gümrük vergisine tabi olması hususunda mutabık kalınmıştır.
Buna ek olarak, ülkemiz menşeli domates salçası ve diğer domates konservelerinde, 1980 yılından bu yana uygulanmakta olan otolimitasyon rejimi kaldırılarak, yerine, gümrük vergisinden muaf toplam 38.000 tonluk (30.000 tonu salça, 8.000 tonu diğer domates konserveleri olmak üzere) bir tarife kontenjanı uygulanması kararlaştırılmıştır.
Ayrıca, Avrupa Birliği ile gerçekleştirilen müzakereler kapsamında, ülkemiz menşeli kayısı pulpuna uygulanmakta olan 90 tonluk gümrük vergisi muafiyetine tabi tarife kontenjanı 600 tona yükseltilmiştir.
Bununla beraber, Topluluk tarafından Türkiye’ye, 1980 yılından beri uygulanan miktar sınırlaması olmaksızın spesifik vergi indirimi şeklindeki tavize ek olarak beyaz peynir, tulum peyniri ve kaşar peynirinde, toplam 1500 tonluk tarife kontenjanı dahilinde spesifik vergi muafiyeti sağlanmıştır. Buna ek olarak, Türkiye’nin Topluluğa koyun ve keçi eti ihracatında 200 tonluk tarife kontenjanı çerçevesinde spesifik vergi muafiyeti, hindi etleri ihracatında ise toplam 1000 tonluk miktar için spesifik vergi indirimi sağlanmıştır.
Müzakereler kapsamında Türkiye, canlı hayvan, dondurulmuş et, süttozu, tereyağı, peynir, sebze ve çiçek fidanları, tohumluk patates, buğday, çavdar, arpa, mısır, pirinç, hububat unları, pamuk tohumu, ham ve rafine soya ve ayçiçek yağları, şeker, domates salçası, bazı alkollü içkiler, sirke ve hayvan yemlerinde Topluluğa, ülkemize yönelik son üç yıllık ihracat ortalamasına eşit düzeyde ve bazı ürünlerde de bu ortalamanın üzerindeki miktarlarda tarife kontenjanı çerçevesinde gümrük vergisi muafiyeti tanımıştır.
Bahse konu düzenlemeleri içeren belgeler, 1/98 sayılı Türkiye-AT Ortaklık Konseyi Kararı ekinde yayımlanmış ve müzakere kapsamındaki ürünlerde saptanan yeni rejimler 1.1.1998 tarihi itibariyle yürürlüğe girmiştir.

2/2006 sayılı Türkiye-AT Ortaklık Konseyi Kararı:

AB’nin 1 Mayıs 2004 tarihinde gerçekleştirdiği genişlemesi nedeniyle 8 yeni üye ülke ile ülkemiz arasında mevcut Serbest Ticaret Anlaşmaları (STA) fesh edilmiş olup, anılan STAlarda tarım ürünleri bakımından tesis edilen tavizlerin Türkiye ile Topluluk arasındaki tercihli yapıya adapte edilmesini teminen, 1/98 sayılı OKK’nın I ve II sayılı Protokollerinin Ek’leri yeniden düzenlenmiştir. Bu itibarla, ülkemiz ile AB arasında temel tarım ürünleri için tesis edilen tercihli yapı2/2006 sayılı Türkiye-AT Ortaklık Konseyi Kararı ile son halini almıştır.

B) İŞLENMİŞ TARIM ÜRÜNLERİ İÇİN TERCİHLİ TİCARET UYGULAMALARI

1/95 sayılı Türkiye-AT Ortaklık Konseyi Kararı:

Türkiye ile Avrupa Birliği arasında Gümrük Birliği’ni tesis eden 1/95 sayılı Ortaklık Konseyi Kararı’nda (OKK), tarafların, tarım ürünleri ticaretinde birbirlerine tanıdıkları tercihli rejimleri aşamalı olarak ve  karşılıklı avantajlar yaratacak biçimde geliştirmeleri hükme bağlanmıştır. Karar’da Türkiye’nin tarım politikasını Ortak Tarım Politikası tedbirlerini benimseyecek biçimde uyumlaştırması ve Topluluğun da tarım politikasındaki gelişmelerde Türk tarımının çıkarlarını göz önünde bulundurması öngörülmüştür.
Türkiye-AB ilişkileri kapsamındaki yükümlülüklerimize dayanarak tesis edilen işlenmiş tarım ürünleri sistemi ve AB ile ticarette geçerli olacak tercihli uygulama 1/95 sayılıTürkiye-AT Ortaklık Konseyi Kararı kapsamında düzenlenmiştir. Bahse konu tercihli düzenleme kapsamında, taraflar arasında  işlenmiş tarım ürünleri ithalatında mamul ürünün geçirdiği sınai işlemeye karşılık gelen gümrük korumaları (sanayi payı) sıfırlanmış; buna mukabil, mamul ürünün içeriğinde bulunan temel tarım ürünü/ürünlerine ilişkin vergileri (tarım payı) muhafaza edilmiştir.

1/2007 sayılı Türkiye-AT Ortaklık Konseyi Kararı:

12-13 Aralık 2002 tarihlerinde gerçekleştirilen Kopenhag Avrupa Konseyinin sonuçları doğrultusunda ülkemizle Avrupa Birliği arasında gümrük birliğini tesis eden 1/95 sayılı OKK’nın genişletilmesi ve derinleştirilmesi yönünde alınan karar ile AB’nin 1 Mayıs 2004 tarihinde gerçekleştirdiği genişlemesi nedeniyle 8 yeni üye ülke ile fesh edilen Serbest Ticaret Anlaşmaları uyarınca işlenmiş tarım ürünleri bakımından tesis edilen tavizlerin ülkemizle Topluluk arasında mevcut tercihli yapıya adapte edilmesini teminen ve ülkemizdeki bazı sektörlerin talepleri de göz önünde bulundurularak, 2004 yılı Nisan ayında ülkemizle Avrupa Komisyonu arasında anılan ürünlerde mevcut tercihli rejimin geliştirilmesi amacıyla müzakerelere başlanmıştır. Avrupa Komisyonu ile yapılan teknik görüşmeler neticesinde varılan mutabakat doğrultusunda 1/2007 sayılı Türkiye-AT Ortaklık Konseyi Kararı 25 Haziran 2007 tarihi itibariyle yazılı usulde kabul edilmiştir. Bahse konu Karar, 1 Temmuz 2007 tarihinde 1 Ocak 2007 tarihinden itibaren uygulanmak üzere yürürlüğe girmiştir.
Türkiye ile AB arasında işlenmiş tarım ürünlerine ilişkin tercihli rejimi tesis eden 1/95 sayılı OKK kapsamındaki tavizler geçerliliğini muhafaza etmekte olup, yeni düzenleme bu Karara ilave niteliğindedir. Anılan Karar ile işlenmiş tarım ürünlerinde karşılıklı olarak tarife kontenjanı kapsamında vergi muafiyeti şeklinde taviz alış verişinde bulunulmuştur.
Öte yandan, 1/97 sayılı OKK kapsamında ülkemiz menşeli 190211 ve 190219 tarife pozisyonlarında yer alan makarnalarda AB tarafından ülkemize sağlanan 2 milyon Avro değerindeki gümrük vergisi indirimi şeklindeki değer kotası 1/2007 sayılı OKK ile yürürlükten kaldırılmıştır.