Dünya Gümrük Örgütü, (Gümrük İşbirliği Konseyi), 15 Aralık 1950 tarihinde imzalanarak 4 Kasım 1952 tarihinde yürürlüğe girmiş olan “Gümrük İşbirliği Konseyi Sözleşmesi” ile kurulmuştur. 1994 yılındaki Konsey toplantısında, kuruluş sözleşmesinde değişiklik yapılmadan örgütün adının çalışmalarda Dünya Gümrük Örgütü (DGÖ) olarak belirtilmesi kabul edilmiştir. DGÖ’nün 186 üyesi bulunmaktadır.
 
Amerika ve Karayipler Bölgesi; Avrupa Bölgesi; Asya Pasifik Bölgesi; Kuzey Afrika, Yakın ve Orta Doğu Bölgesi; Doğu ve Güney Afrika Bölgesi ile Batı ve Orta Afrika Bölgesi olmak üzere 6 bölge altında gruplandırılmış olan bu üyeler, dünya ticaretinin %98’inden fazlasını gerçekleştirmektedir.
 
DGÖ bünyesinde; 

• Uluslararası eşya ticareti ve sınırlar arası insan geçişi ile ilgili gümrük rejimlerinin ve işlemlerinin basitleştirilerek armonize edilmesini temin etme,
• Gümrük mevzuatının aynı şekilde uygulanabilmesini sağlayacak uluslararası enstrümanları geliştirme,
• Gümrük işlemlerini basitleştirirken, mevzuatın etkin uygulanmasını ve gümrük suçlarıyla etkili mücadele edilebilmesine imkan tanıyan işbirliği ortamını yaratacak tedbirleri alma,
• Değişen şartlara ve mevzuata uyum sağlanması bakımından üye ülkelere teknik yardım sağlama,
• Üye ülkeler arası veya diğer uluslararası kuruluşlarla işbirliğini geliştirmeye yönelik girişimlerde bulunma,
• Gümrük idarelerindeki insan kaynakları yönetimi, şeffaflık, dürüstlük konuları ile çalışma yöntemleri ve yönetim hususlarında iyileşmeler sağlayacak girişimleri destekleme,

 konularında kapsamlı çalışmalar yapılmaktadır. 
   
DGÖ Sekretaryası, Örgütün merkezi olan Brüksel/Belçika’da bulunmaktadır. Sekretaryada bir Genel Sekreter, bir Genel Sekreter Yardımcısı ile üç Direktörlük yer almaktadır. DGÖ Sekretaryasında görev yapan Genel Sekreter, Genel Sekreter Yardımcısı ve 3 Direktör Konsey tarafından 5 yıllık süreyle seçilmektedir. Direktörlükler Mevzuatın Uygulanması ve Kolaylaştırma, Tarife ve Ticaret ile Kapasite Geliştirme Direktörlükleridir. 




Bunların dışındaki görevler (Direktör Yardımcısı, Uluslararası Teknik Memur, Teknik Ataşe vb.) için ise üye ülke Gümrük İdarelerinin aday gösterdiği kişiler arasından, Genel Sekreter tarafından seçim ve atama yapılmaktadır. Örgüt bünyesinde iki tür memurluk bulunmaktadır. Uluslararası Teknik Memurlar (Technical Officer) üye ülke gümrük idarelerince aday gösterilen memurlar arasından Örgüt tarafından seçilmekte ve maaş ödenmesi, izin gibi mali ve idari tüm işlemleri DGÖ tarafından yürütülmektedir. Teknik Ataşeler (Technical Attaché) ise, ilgili ülke gümrük idaresi tarafından görevlendirilmekte ve yalnızca maaş ödemesi ilgili ülke tarafından yapılmaktadır. Diğer tüm idari konular (yıllık izin, toplantı vb. görevlendirmeler) yönünden ise Uluslararası Memur statüsü uygulanmakta ve ilgili işlemler DGÖ tarafından yerine getirilmektedir.

DGÖ Genel Sekreterliği görevi, Ian Saunders (ABD) tarafından yürütülmektedir. 24 Haziran 2023 tarihinde gerçekleştirilen Konsey Oturumunda seçilerek 1 Ocak 2024 tarihi itibarıyla görevine başlamıştır. 
   
a) Konsey

Konsey (Council), Örgütün genel kurulu niteliğindeki en üst düzeydeki karar alma organıdır. Üye ülke gümrük idaresi başkanlarının katılımıyla her yıl Haziran/Temmuz ayı içerisinde toplanır. Konsey başkanı ve yardımcıları bir yıllık dönemler halinde Konsey tarafından seçilmektedir. Konsey başkanına çalışmalarında yardımcı olmak üzere, bölgesel esasa göre seçilen 6 başkan yardımcısı bulunmaktadır.

Konsey, üyelerin basit çoğunluğu ile toplanır. Kararlar toplantıya katılanların 2/3 çoğunluğuyla, çalışma usullerine ilişkin kararlar ise tüm üyelerin 2/3 çoğunluğu ile alınmaktadır.

b) Politika Komisyonu

Politika Komisyonu (Policy Commission), DGÖ çalışmalarına yön vermek bakımından yapılması gereken düzenlemeleri ve uygulamaları belirleyerek önerilerini bir rapor halinde Konsey’e sunmaktadır. Yılda iki defa toplanan ve 31 üyesi bulunan Politika Komisyonunda iki yıl süreyle görev yapacak üye ülkeler, bölgesel esasa göre ilgili bölge ülkeleri tarafından belirlenerek Konseyin onayına sunulmaktadır.

Politika Komisyonu toplantılarına, konsey başkanı, konsey başkan yardımcıları, üye ülkelerin gümrük idaresi başkanları veya görevlendireceği üst düzey yöneticiler iştirak etmektedir. Komisyonun başkanlık görevi konsey başkanı tarafından yürütülmekte olup, toplantı ve karar alma yeter sayıları konusunda Konseyin bu konudaki kuralları uygulanmaktadır. Ülkemiz 2013 yılı Haziran ayında 2 yıllığına DGÖ Politika Komisyonu üyeliğine seçilmiş olup, bu görevimiz Haziran 2015’te sona ermiştir.

c) Mali Komite

Mali Komite (Finance Committee), Örgütün mali işleri ile ilgili incelemeler/çalışmalar yaparak, gerektiğinde önerilerini bir rapor halinde Konseye sunmaktadır. Komitede görev yapacak üye ülkeler; bölge esası dikkate alınmak suretiyle bölge ülkeleri tarafından belirlenmekte ve Konsey tarafından onaylanan 17 üyeden oluşmaktadır. Dokuz üye ile toplanabilen Mali Komite’nin yıllık toplantı sayısı gündemde bulunan konulara göre belirlenmektedir.

d) Denetim Komitesi

Denetim Komitesinin (Audit Committee) Çalışma Usul ve Esasları 2007 yılı Konsey toplantısında kabul edilmiştir. Komite, Konsey’e bağlı olarak faaliyette bulunmakta olup, temel görevi, DGÖ’nün yönetilişinin denetlenmesidir. Bu kapsamda, stratejik planın uygulanma durumu, bütçe dağılımı ve kullanımının uygun olup olmadığı, proje ve programların etkili bir şekilde uygulanıp uygulanmadığının denetlenmesi Denetim Komitesinin görevleri arasındadır. Komite, Konsey tarafından seçilen, DGÖ’nün altı bölgesini temsilen 6 gümrük idaresi başkanından oluşmakta olup görev süreleri üç yıldır.

Önemli Komiteler ve Çalışma Grupları

DGÖ çalışmaları, Konsey ve Politika Komisyonu altında faaliyet gösteren muhtelif komite ve çalışma grupları tarafından yürütülmektedir.

• Kaçakçılıkla Mücadele Komitesi
• Daimi Teknik Komite
• Armonize Sistem Komitesi
• Kıymet Teknik Komitesi
• Menşe Kuralları Teknik Komitesi
• Kapasite Geliştirme Komitesi

a) E-Ticaret Çalışmaları

Küresel ölçekte hızla artan sınır ötesi e-ticaret hacmi, gümrük idarelerinin yeni politika ve uygulamalar geliştirmesini zorunlu kılmıştır. DGÖ, 2019 yılında kabul ettiği “E-Ticaretin Kolaylaştırılması için Standartlar Çerçevesi” ile bu alandaki temel ilkeleri belirlemiştir. Devam eden çalışmalar kapsamında; düşük değerli gönderilerin gümrük işlemleri, veri paylaşımı, ödeme sistemleri, risk yönetimi ve dolandırıcılık önleme gibi alanlara odaklanılmaktadır. Ayrıca, e-ticarette özel sektörle iş birliği, tüketici güvenliği ve çevresel etkiler de DGÖ gündeminde yer almaktadır.

b) DGÖ Yeşil Gümrükler Eylem Planı

DGÖ, sürdürülebilir kalkınma hedefleri doğrultusunda, gümrük idarelerinin çevreyle dost politikalar geliştirmesini desteklemektedir. 2023 yılında kabul edilen Yeşil Gümrükler Eylem Planı; çevresel suçlarla mücadele, düşük karbonlu gümrük operasyonları, yenilenebilir enerji kullanımı, çevreci altyapı yatırımları ve atık yönetimi gibi başlıklarda somut adımlar öngörmektedir. Planın amacı, hem çevresel hem de ekonomik sürdürülebilirliği gözeterek gümrüklerin iklim değişikliğiyle mücadelede aktif rol almasını sağlamaktır.

c) Revize Kyoto Sözleşmesinin Güncellenmesi Çalışmaları

Revize Kyoto Sözleşmesi, uluslararası gümrük uygulamalarında basitleştirme ve standardizasyonun temel hukuki çerçevesidir. 2006 yılında yürürlüğe giren sözleşmenin, küresel ticaret dinamikleri ve dijital dönüşüm doğrultusunda güncellenmesi amacıyla DGÖ bünyesinde 2018 yılından bu yana teknik çalışmalar yürütülmektedir. Güncellenme süreci devam etmektedir.

d) SAFE Standartları Çerçevesi Çalışmaları

2005 yılında kabul edilen SAFE Standartları Çerçevesi, uluslararası tedarik zincirinin güvenliğini artırırken ticaretin kolaylaştırılmasını hedeflemektedir. Zaman içinde gelişen tehditler, yeni ticaret modelleri ve teknolojik gelişmeler doğrultusunda söz konusu çerçeve periyodik olarak güncellenmektedir. 2021 yılında yapılan güncellemelerle birlikte, dijital platformlar, yetkilendirilmiş yükümlü (AEO) programlarının karşılıklı tanınması, siber güvenlik, veri analitiği ve acil durumlara hazırlık gibi konular ön plana çıkmıştır. Bu çerçeve, kamu-özel sektör iş birliğini güçlendiren önemli bir araçtır.

DGÖ’nün kuruluşuna ilişkin temel belge olan Gümrük İşbirliği Konseyi’nin Kuruluşu Hakkındaki Sözleşme’den sonra yapılan çalışmalar sonucunda; muhtelif gümrük işlemlerine ilişkin temel düzenlemeleri yapan, uygulamada birliği ve basitleştirmeyi sağlamayı amaçlayan, gümrük işlemlerinin yanında gümrük mevzuatına aykırılıkları da önlemeye çalışan toplam 17 sözleşme kabul edilmiştir. Ülkemiz 7 tanesine taraf olmuştur.

Gümrük işlemlerini kolaylaştırmak ve üye ülkelerde uygulama birliğini sağlamak amacıyla hazırlanan ve Konsey tarafından kabul edilen tavsiye kararlarının üye ülkeler açısından bağlayıcılığı ve kabul edilme zorunluluğu bulunmamaktadır. Bununla birlikte, tavsiye kararları, uygulamaların uyumlaştırılmasının temini için en pratik DGÖ enstrümanlarından biri olarak kabul edilmektedir. DGÖ’nün 90’ın üzerinde Tavsiye Kararı bulunmaktadır.
 

DGÖ bünyesinde faaliyet gösteren üç temel bölgesel ofis bulunmaktadır. Bunlar, Kapasite Geliştirme Ofisleri ve İstihbarat İrtibat Ofisleri ve Eğitim Merkezleridir.

Ayrıca, çeşitli bölgelerde faaliyet gösteren Gümrük Laboratuvarları ve Köpek Eğitim Merkezleri bulunmaktadır. 

Gümrük İşbirliği Konseyini resmi olarak kuran Sözleşmenin yürürlüğe girmesinin ardından, Konsey ilk toplantısını 26 Ocak 1953’de yapmıştır. Bu kapsamda ilk toplantının yapıldığı 26 Ocak tarihi her yıl DGÖ’nün belirlediği bir tema çerçevesinde, Dünya Gümrük Günü olarak kutlanmaktadır. Geçtiğimiz yıllara ilişkin Dünya Gümrük Günü temaları ise yıllar itibariyle aşağıda sıralanmıştır.

2025 yılı “Gümrüklerin Verimlilik, Güvenlik ve Refah için Taahhütlerini Yerine Getirmesi”

2024 yılı “Dünya Gümrük Günü teması: Geleneksel ve Yeni Ortaklarla İşbirliğinde Gümrükler”

2023 yılı “Dünya Gümrük Günü teması: Gelecek Nesli Yetiştirmek: Gümrüklerde Bilgi Paylaşımını ve Profesyonel Gururu Teşvik Etmek”

2022 yılı “Gümrük İdarelerinde Dijital Dönüşümün Yükseltilmesi”

2021 yılı “İyileşmeyi, Yenilenmeyi ve Dayanıklılığı Destekleyen Gümrükler”

2020 yılı “İnsanlığın, Refahın ve Gezegenin Sürdürülebilirliğini Destekleyen Gümrükler”