Döngüsel Ekonomi Eylem Planı kapsamında, ambalaj atığının azaltılması ve mevcut ambalajların geri dönüştürülebilirliği ve yeniden kullanılabilirliğinin artırılması amacıyla, 1994 tarihli Ambalaj Direktifini revize eden Ambalaj ve Ambalaj Atığı Tüzüğü Taslağı 30 Kasım 2022 tarihinde Avrupa Komisyonu tarafından açıklanmıştır.
 
AB verilerine göre ambalajların % 40’ı plastik, % 50’si kağıt malzemeden üretilmekte olup, ambalaj atıkları belediye atıklarının % 36’sını teşkil etmektedir. Ambalaj kaynaklı sera gazı emisyonlarını 2030 yılı itibariyle 66 milyon tondan 43 milyon tona düşürmeyi, su kullanımını 1.1 milyon m3 azaltmayı, 2030 yılı itibariyle ambalaj atığı geri dönüşüm oranını %73’e çıkarmayı amaçlayan mevzuatın, belirlemiş olduğu sürdürülebilirlik ve etiketleme kriterlerini karşılamayan ambalaj malzemelerinin AB pazarına arzı mümkün olamayacaktır. Bu kapsamda mevzuatla özetle, aşağıdaki hususlarda düzenlemeler yapılması öngörülmektedir:

• Ambalaj malzemelerinde bulunacak kurşun, kadmiyum, cıva ve hekzavalan krom oranının 100 mg/kg sınırını geçmemesi gerekmektedir.

• Plastik, cam, metal, kağıt, tekstil, seramik malzemelerinden oluşan ambalaj türlerinin detaylı olarak belirlendiği mevzuata göre, 2030 yılı itibariyle yalnızca geri dönüştürülebilir ambalajların piyasaya arzı mümkün olacak, geri dönüşüm için tasarım kuralları uygulama mevzuatları ile belirlenecektir.

• Taslakta plastik ambalajlar için zorunlu geri dönüştürülmüş içerik oranının, türüne göre 2030 yılı için %10-%35, 2040 yılı için %50-%65 olması öngörülmektedir.

• Marketlerde sebze-meyve için kullanılan türden çok hafif nitelikli plastik poşetlerin biyo-çözünür olması öngörülmektedir.

• Gereksiz ambalaj kullanımının azaltılması amacıyla, ambalajların küçültülmesi, özellikle e-ticarette gereğinden büyük ambalaj kullanılmaması, ambalajlardaki boşluk oranının %40’ı geçmemesi amaçlanmakta olup, buna yönelik teknik ve performans kriterleri belirlenmiştir.

• Ambalajların, malzeme içeriğine, yeniden kullanılabilirliğine veya tek kullanımlık olup olmadığına ilişkin kriterleri belirlenmiş bir etiket taşıması öngörülmektedir. Ayrıca, ambalajın yeniden kullanım imkanlarına, toplama merkezlerine dair bilgilere dijital erişim sağlayan ve ürünün yaşam döngüsünün takip edilebildiği QR kod veya benzeri bir dijital veri sağlayıcısı taşıması amaçlanmaktadır.

• Otel şampuanları, paket servise yönelik olmayan tek kullanımlık tabak, bardaklar, 1,5 kilonun altındaki meyve ve sebze paketleri gibi tek kullanımlık ambalaj malzemelerinin kullanımının yasaklanması öngörülmektedir.

• Yeniden kullanılabilir ve doldurulabilir ambalaj kullanımının yaygınlaştırılması amacıyla farklı ambalaj türleri için hedefler belirlenmiş olup, örneğin su ve alkolsüz içecek ambalajlarının 2030 yılı itibariyle %10, 2040 itibariyle %25 oranında yeniden kullanılabilir ve doldurulabilir olması amaçlanmıştır.

• Kişi başına düşen ambalaj atığı miktarının 2030 yılında %5, 2035 yılında %10 ve 2040 yılında %15 oranında azaltılmasına yönelik politikalar geliştirilmesi öngörülmüştür.

• Ambalaj üreticilerinin ambalajın geri toplanması, geri dönüştürülmesi, yeniden kullanılması gibi tüm süreçlerinden sorumlu olduğu Genişletilmiş Üretici Sorumluluğu (Extended Producer Responsibility- EPR) uygulaması kapsamında, üye ülkeler tarafından kurulacak olan kayıt sistemine kaydolmaları, üye ülkelerde ürünlerinin kullanım sonrası süreçlerini yönetmek üzere ERP temsilcisi ataması veya ERP sürecini yürütmek üzere Üretici Sorumluluğu Organizasyonu tayin etmeleri gerekmektedir.

• EPR kapsamında, AB’de piyasaya arz edilen ya da ithal edilen tüm ambalaj ürünlerinden ERP ücreti tahsil edilecek, taslak ekinde yer alan geri dönüştürülebilirlik sınıflandırmalarına göre, daha sürdürülebilir ürüne daha düşük ücret uygulanacaktır.

• Üye ülkelerin ambalaj atıklarının geri dönüşümünü ve geri kullanımını sağlamak üzere atık toplama ve depozito iade sistemleri kurması gerekmektedir.

• Üye ülkelerin geri dönüşüm hedeflerinin tutturulması amacıyla gerekli tedbirleri alması gerekmektedir. Bu kapsamda, 31 Aralık 2025 tarihi itibariyle tüm ambalaj atıklarının  %65’inin, malzemelerine göre plastikte %50, ahşapta %25, metalde %70, alüminyumda % 50, camda %75, kağıt ve kartonda % 75 oranında geri dönüştürülmesi, bu oranların 31 Aralık 2030 itibariyle tüm ambalaj türlerinde % 70’e, plastikte %55, ahşapta %30, metalde % 80, alüminyumda % 60, camda % 75 ve kağıt ve kartonda %85’e çıkarılması amaçlanmaktadır.

 
Anılan taslağın yanı sıra, Komisyon tarafından biyobozunur, biyoçözünür ve kompost edilebilir plastiklerin tasarımı, geri dönüştürülmesi ve atık yönetimine ilişkin hususları netleştirmek amaçlı bir bildiri yayımlanarak, tüketicilerin bilgilendirilmesi, aldatıcı söylemlerin engellenmesi ve söz konusu plastik türlerinin en uygun koşullarda döngüsel ekonomiye kazandırılması hedeflenmiştir.
 
Komisyonun bu kapsamda sunduğu yeni çerçeveye ilişkin yayımlanan bildiride özetle:

• Biyobazlı plastikleri üretmek için kullanılan biyokütlenin, çevreye zarar vermeden ve "biyokütlenin basamaklı kullanımı" ilkesine uygun olarak sürdürülebilir bir şekilde tedarik edilmesi gerektiği; bu doğrultuda üreticilerin, hammadde olarak organik atık ve yan ürünlerin kullanımına öncelik vermesi gerektiği; ayrıca, yeşil aklamayla (greenwashing) mücadele etmek ve tüketicileri yanıltmaktan kaçınmak için üreticilerin "biyoplastikler" ve "biyobazlı" gibi plastik ürünlerle ilgili jenerik iddialardan kaçınmaları gerektiği; biyobazlı içerikle ilgili iletişim kurarken üreticilerin, üründeki biyobazlı plastik içeriğin kesin ve ölçülebilir payına atıfta bulunması gerektiği (örneğin: 'ürün, %50 biyobazlı plastik içeriği içerir'),

• Biyobozunur plastiklere dikkatle yaklaşılması gerektiği; bunların, sürdürülebilir bir gelecekte yerleri olduğu ancak çevresel faydalarının ve döngüsel ekonomi için değerlerinin kanıtlandığı belirli uygulamalara yönlendirilmeleri gerektiği; bunların hangi koşullar altında ve hangi ortamda biyolojik olarak parçalanmalarının ne kadar süreceğini gösterecek şekilde etiketlenmesi gerektiği; Tek Kullanımlık Plastik Direktifi kapsamına girenler de dahil olmak üzere, çöpe atılması muhtemel ürünlerin biyolojik olarak parçalanabilir olduğunun iddia edilemeyeceği veya bu şekilde etiketlenemeyeceği,

• Endüstriyel olarak kompostlanabilir plastiklerin yalnızca çevresel faydaları olduğunda, kompostun kalitesini olumsuz etkilemediklerinde ve uygun bir biyoatık toplama ve arıtma sistemi mevcut olduğunda kullanılması gerektiği; endüstriyel olarak kompostlanabilir ambalajlara yalnızca çay poşetleri, filtre kahve kapsülleri ve pedleri, meyve ve sebze etiketleri ve çok hafif plastik poşetler için izin verileceği; ürünlerin, her zaman AB standartlarına uygun endüstriyel kompostlama sertifikasına sahip olduklarının belirtilmesi gerektiği bildirilmektedir.

Avrupa Parlamentosu Pozisyonu

Avrupa Parlamentosu Çevre Komitesinin tarafından, ambalaj atığının azaltılmasını ve mevcut ambalajların geri dönüştürülebilirliği ve yeniden kullanılabilirliğinin artırılmasını amaçlayan AB Ambalaj ve Ambalaj Atığı Tüzüğü Taslağına yönelik tutumuna ilişkin rapor, 24 Ekim 2023 tarihinde kabul edilmiştir.

Parlamento üyeleri tarafından, hijyen nedenleriyle gerekli olmadığı veya gıda israfını önlemeye yardımcı olmak amacıyla ambalajsız gıdalar için birincil ambalaj olarak kullanılmadığı sürece, 15 mikronun altındaki çok hafif plastik taşıma torbalarının satışının yasaklanması talep edilmektedir.

Ayrıca raporda, Tüzük Taslağında yer alan genel ambalaj azaltma hedeflerinin yanı sıra, özel olarak plastik ambalaj için 2030’a kadar %10, 2035’e kadar %15 ve 2040’a kadar %20 oranında atık azaltma hedefleri yer almaktadır. Ambalajlardaki plastik parçaların ambalaj türüne bağlı olarak asgari geri dönüştürülmüş içerik içermesi ve buna yönelik olarak 2030 ve 2040 yılları için belirli hedefler belirlenmesi amaçlanmaktadır.

Yeniden kullanılacak (reuse) veya yeniden doldurulacak (refill) ambalajlar arasında ayrım yapılması ve gerekliliklerinin netleştirilmesi; yeniden kullanılabilir ambalajların ileriki aşamalarda belirlenmesi öngörülen asgari kullanabileceği sayı da dahil olmak üzere birtakım kriterleri karşılamasının gerekeceği öngörülmektedir.

Diğer taraftan Parlamento üyeleri tarafından kabul edilen raporda, gıda ile temas eden ambalajlara kasıtlı olarak eklenen, özellikle kağıt ve karton gıda ambalajları olmak üzere yanmaz ve su geçirmez ambalajlarda yaygın olarak kullanılan “sonsuz kimyasalların” (perflorlu ve poliflorlu alkil maddeler (PFAS) ve Bisfenol A) kullanımının yasaklanması yer almaktadır.

Önerilen diğer önlemler arasında, AB’deki tüm ambalajların geri dönüştürülebilir olarak değerlendirilmesine yönelik gereksinimlerin arttırılması; 2029 yılına kadar ambalaj malzemelerinin %90’ının ayrı toplanmasının sağlanması ve çevrimiçi hizmet sağlayıcılarının üreticilerle aynı Genişletilmiş Üretici Sorumluluğu (GÜS) yükümlülüklerine tabi olmaları gibi hedefler yer almaktadır.

AP Genel Kurulu, 22 Kasım 2023 tarihinde gerçekleştirdiği oturumunda, Tüzük teklifine ilişkin pozisyonunu teşkil eden raporu, 426 lehte, 125 aleyhte ve 74 çekimser oy ile kabul etmiştir.

AB Konseyi Pozisyonu 

AB Konseyi tarafından 18 Aralık 2023 tarihinde Tüzük Taslağına ilişkin Konsey ile Avrupa Parlamentosu arasındaki müzakerelerin başlatılması için yetki tanıyan bir tutum belgesi kabul edilmiştir.

Konsey’in tutum belgesine göre:

• Komisyon önerisinin, kullanılan materyale bakılmaksızın tüm ambalajları kapsayan hali ve sürdürülebilirlik gereklerinin çoğu korunmuştur.
• Geri dönüştürülebilir ambalajlara ilişkin olarak, piyasaya sürülen tüm ambalajların Komisyon tarafından önerildiği şekilde geri dönüştürülebilir olması gerektiğine ilişkin hüküm korunurken, ambalajların malzeme geri dönüşümü için tasarlandığı ve atık ambalajların ayrı olarak toplanabildiği, sınıflandırılabildiği ve uygun ölçekte geri dönüştürülebildiği durumlarda geri dönüştürülebilir olarak kabul edilmesi önerilmiştir.
• Plastik ambalajlardaki minimum geri dönüştürülmüş içeriğe ilişkin 2030 ve 2040 yılları ambalaj atığı azaltım hedefleri korunmakta ve 2034 yılına geldiğinde Komisyonun 2030 hedeflerinin uygulamalarını gözden geçirmesi ve 2040 hedeflerinin fizibilitesini değerlendirmesi gerekecektir.
• Çay poşetleri ve meyve ve sebzelerin üzerindeki yapışkan etiketlerin kompostlanabilir olması gerektiği hususu korunurken, Üye Devletlere kahve kapsülleri ve hafif plastik taşıma torbaları gibi diğer ambalajların belirli koşullar altında kompostlanabilir olma zorunluluğunu getirme seçeneği getirilmiştir.
• Yeni kuralların üreticilerin ve ithalatçıların korumalı ambalaj tasarımları dışında ambalajların ağırlığını ve hacmini en aza indirmelerini zorunlu kılarak, gereksiz ambalajlamayı azaltması öngörülmektedir.
• Taslak Tüzükte, üye devletlerin 2029 yılına kadar tek kullanımlık plastik şişeler ve metal içecek kaplarının yıllık en az %90'ının ayrı toplanmasını sağlaması öngörülmekte ve bu hedefe ulaşmak için, söz konusu ambalaj formatları için depozito iade sistemleri (DRS) kurmaları beklenmektedir. Konsey, bu hükümlere ek olarak, mevcut toplama sistemleri ile 2026'da %90 oranında ayrı toplama hedefine ulaşan üye devletler için DRS uygulaması zorunluluğuna bir muafiyet getirilmesine yönelik hüküm eklemiştir.
• Meyve, sebzeler, içecekler, soslar ve otellerde tuvalet ürünleri için hazırlanan paketlerde kullanılan tek kullanımlık plastik ambalajların kullanımına getirilen kısıtlamaya ilişkin olarak, organik meyve sebzeler gibi bazı durumlarda muafiyet olabileceğine ilişkin öneri eklenmiştir.
• Etiketleme ve genişletilmiş üretici sorumluluğuna ilişkin hükümler korunmuştur.
• Uygulamaya başlanma süresi, mevzuatın yürürlüğe girmesinden 18 ay sonrasına uzatılmıştır.