Avrupa Birliği tarafından döngüsel ekonominin tesis edilmesinde atık yönetimi uygulamalarının geliştirilmesi ve atıkların üçüncü ülkelere kontrolsüz ihraç edilmesinin önüne geçerek çevreye verilen zararın engellenmesi sağlanırken, AB içinde atıkların bir kaynak olarak kullanılmasının da artırılması hedeflenmektedir. Zira, Sürdürülebilir Ürün İnisiyatifi kapsamında çıkarılacak ürün mevzuatlarında asgari geri dönüştürülmüş içerik kriterlerinin getirilmesi öngörülmekte olup, bu doğrultuda AB atığın ekonomik değerini ön plana çıkarmaktadır.
 
Bu kapsamda, 2023 yılının son çeyreğinde yasalaşması beklenen Atık Sevkiyatı Tüzüğü Taslağı ile atık kaçakçılığına karşı kararlı bir tutum sergilenmesi, atık ihracatına daha katı kurallar getirilmesi sağlanırken, AB’nin de döngüsel ekonomi kapsamında söz konusu atıklardan daha fazla faydalanabilmesi amacıyla atığın bir kaynak olarak AB içinde dolaşımına yönelik etkin bir sistem oluşturulması amaçlanmaktadır.
 
Bu itibarla, bahse konu mevzuat taslağı kapsamında,
 

• Atık ihracatının %30’unu teşkil eden ve yıllık 9,5 milyar Euro değerindeki kaçak atık ihracatının önüne geçilmesi de amaçlanmakta, AB Atık İhracatı Uygulama Grubu tesis edilmesi, AB Dolandırıcılıkla Mücadele Bürosu OLAF’ın atık ihracatı kaçakçılığı ile mücadele ile de görevlendirilmesi ve katı idari cezaların oluşturulması öngörülmektedir.

• AB içinde atığın dolaşımını kolaylaştırırken, izlenebilirliğini ve şeffaflığının sağlanması amacıyla, (i) belgelerin elektronik ortamda değişimi ile özellikle yeşil sınıflandırılmış/green listed atık kategorisinin AB içinde ihracat prosedürlerinin dijitalleşmesi sağlanacak, (ii) AB tarafından onaylanmış tesislere atık ihracatı için hızlandırılmış prosedürler uygulanacak, (iii) atık tiplerinin sınıflandırılmasında AB düzeyinde uyumlaştırma sağlanacaktır

• Söz konusu mevzuat, atık ihracatını kısıtlayıcı tedbirler de içermektedir. Bu çerçevede, OECD üyesi olmayan ülkelere atık ihracatı kısıtlanacak ve ancak ihracat yapılan üçüncü ülkenin söz konusu atığı ithal etme isteğini ve atığı sürdürülebilir şekilde yöneteceğini Komisyona resmi olarak beyan etmesi koşuluyla sevkiyata izin verilecektir. AB tarafından atık ihracatı yapılabilecek üçüncü ülkeler listesi yayımlanacaktır.

• OECD ülkelerine yapılan atık ihracatı ise izlenecek, atık ihracatında ani artış görülen ülkelerde atığın nasıl yönetildiği Komisyon tarafından sorgulanacak, atığın varış ülkesinde iyi yönetildiğine ilişkin yeterli veri bulunamaması durumunda atık sevkiyatı askıya alınacaktır. Söz konusu izleme mekanizması kapsamında, AB tarafından ithalatçı ülkede ithal edilen atığın ülke içi atık yönetimi ile atık toplama politikasına zarar verip vermediğinin de sorgulayacaktır.

• AB dışına atık ihracatı yapan tüm AB firmalarının, atığı ithal eden tesislerin bağımsız bir kuruluş tarafından denetlenmesini temin etmesi gerekmektedir. Bu doğrultuda, atığı ithal eden tesisler düzenli olarak bağımsız üçüncü parti denetmenleri tarafından denetime tabii tutulacaktır.

• Atığın çevreye uygun koşullarda yönetilmesini değerlendirmek üzere atıfta bulunulan mevzuat, taslak mevzuatın IX nolu ekinde listelenmektedir.

 
Ülkemizin hurda ithalatının %88’ini hurda demir ithalatı oluşturmakta olup, 2022 yılı verilerine göre dünyadan yapılan 20,8 milyon tonluk hurda demirin 11,2 milyon ton (5,2 milyar dolar) ile % 54’ü AB’den ithal edilmektedir. Bu çerçevede, anılan mevzuatın özellikle kıymetli hammadde sınıfındaki hurda demir başta olmak üzere girdi temini açısından ülkemiz için doğrudan etki doğurabileceği değerlendirilmektedir.

Bu çerçevede, Bakanlığımızca anılan mevzuatın ticareti kısıtlayıcı etkilerine işaret etmek amacıyla AB ile ikili ve uluslararası platformlarda temaslar yürütülmektedir. Buna ek olarak, atık yönetimine ilişkin ülkemiz mevzuatının AB ile uyum durumunun ve atılması gereken adımların tespit edilmesi amacıyla Bakanlığımız bünyesinde Atık Sevkiyatı Çalışma Grubu tesis edilmiştir.
 
Mevzuatta Son Durum
 
Taslağa ilişkin olarak 16 Kasım 2023 tarihinde Avrupa Parlamentosu ve Avrupa Komisyonu arasından geçici uzlaşı sağlanmış olup, taslağın AB Resmi Gazetesi’nde yayımlanarak yasalaşması için Parlamento ve Konsey tarafından onaylanması gerekmektedir.
 
Uzlaşı metnine Komisyon önerisinden farklı olarak plastik atık ihracatına dair ilave kısıtlamalar getirilmiştir. Bu itibarla, mevzuatın yürürlüğe girmesinden iki buçuk yıl sonra, OECD üyesi olmayan ülkelere plastik atık ihracatının durdurulması, ihracatın devam edebilmesi için OECD üyesi olmayan ülkelerin en geç beş yıl içerisinde Komisyona yapacağı başvuruda plastik atığın uygun koşullarda işlendiği, ülke atık yönetimi koşullarının uygun olduğuna ilişkin gerekli verileri sağlaması gerekecektir.
 
Öte yandan, OECD üyesi ülkelere ise plastik ihracatı ise ön bildirim ve uygunluk sistemi (Prior Written Notification and Consent- PIC) ve sıkı izleme süreçlerine tabi olacaktır.